Ամենասարսափելին առջեւում է…Վան Համբարձումյան

«Իրավունք»-ի զրուցակիցն է ռազմական փորձագետ ՎԱՆ ՀԱՄԲԱՐՁՈՒՄՅԱՆԸ:

— Պարոն Համբարձումյան, Կիրանցում այլեւս սահմանագծում-սահմանազատումը կարելի՞ է համարել իրականություն, վե՞րջ, հանձնեցի՞ն:

— Հաշվի առնելով ՀՀ-ում բարդ ներքաղաքական իրավիճակը, ինչպես նաեւ հասարակության լարվածությունը՝ կփորձեմ զգուշորեն արտահայտվել եւ որոշ փակագծեր բացել: Իմ ունեցած տեղեկությունների մակարդակով՝ այս պահի դրությամբ բազմաթիվ դիրքեր, որոնք ունեին շատ բարենպաստ տեղակայում, եւ բավական լուրջ մարտավարական առավելություններ էին տալիս հայկական կողմին իր պաշտպանության մեջ, այդ դիրքերը հանձնվել են ադրբեջանական կողմին: Ավելին, այդ դիրքերը ականազերծվել եւ նոր են հանձնվել: Դրանք եղել են կահավորված դիրքեր՝ իրենց խրամատներով ևեւ կրակակետերով: Պետք է նշեմ, որ այդ դիրքերը շատ բարձր էին, ինչը մեզ համար մարտավարական մեծ առավելություն էր տալիս, եւ առավել հեշտ էր հայկական կողմն իր նշանառության տակ առնում ադրբեջանական կողմին: Ինչ խոսք, չեմ կարող չնշել, որ ադրբեջանական կողմի ախորժակն ամեն օր առավել է մեծանում եւ հայկական կողմի առաջ նոր պահանջներ են քաշում: Նույն բնակավայրերի տարածքների թիվը եւ քանակը ավելանում է, արդյունքները հանձնվել են ադրբեջանական կողմին: Այն բարձունքը, որը տալիս է մարտավարական առավելություն՝ գտնվում է հակառակ կողմի հսկողության ներքո: Զարմանալին այն է, որ առանց որեւէ կրակոցի է հակառակ կողմն առաջ եկել եւ մի ամբողջ լեռնաշղթայի բարձունքում այս պահին նստած է ադրբեջանական կողմը:

— Ի՞նչ եք կարծում` այս ամենի ֆոնին իրավիճակը հղի՞ է նոր ռազմական գործողություններով:

— Այո՛, քանի որ ադրբեջանական կողմի ախորժակը երբեք չի փակվում: Այսօր ՀՀ հասարակությունը պետք է հստակ մեկ բան հասկանա՝ եթե թշնամու կողմը մեզնից պահանջում է, թե այսքան տարածքը, բնակավայրերը մեզ տվեք, եւ մենք կարծում ենք, որ տալուց հետո` նրանք կհանգստանան, չարաչար սխալվում ենք: Պետք է նշեմ, որ ամենացավոտը դեռեւս առջեւում է: Մաքսիմալ փորձում եմ խուճապ չտարածել, սակայն անվտանգության մասին էլ չեմ կարող լռել:

Այժմ տեսեք՝ ի՞նչ է կատարվում: Ադրբեջանական կողմը հայկական կողմին առաջարկում է սովետական քարտեզներով սահմանազատում եւ սահմանագծում, բայց հայկական կողմին խաբում է: Հակառակ կողմն իր համար ստանձնած պարտականությունները չի կատարում: Այսինքն՝ սովետական քարտեզներով սահմանագծում եւ սահմանազատում նշանակում է, որ պետք է տրվեր տարածքներ երկու կողմերին էլ, բայց հայկական կողմին չի տրվել: Ադրբեջանական կողմն այսօր 240 կմ Հայաստանի սուվերեն տարածքից օկուպացրել է եւ անգամ հետ չի քաշել իր զինծառայողներին: Այժմ նաեւ տեսնում ենք՝ ինչպես է հայկական կողմն ամեն ինչ հետ քաշում, դիրքեր ու տարածքներ է տրվել հակառակ կողմին: Ավելին` որպեսզի ադրբեջանական կողմն անգամ նեղություն չքաշի, հայկական կողմն ականազերծել եւ նոր է տվել: Ադրբեջանական կողմը ոչ մի կտոր հող հայկական կողմին չի զիջել: Ինչ տեղի է ունենում, իմ պատկերացմամբ` միակողմանի կապիտուլյացիա է: Միակողմանի հանձնում է, բայց ոչ սահմանազատում եւ սահմանագծում:

— Ի՞նչ այլընտրանք պետք է առաջարկվի, ըստ Ձեզ, եթե մերժվի Նիկոլ Փաշինյանի կողմից իրականացվող սահմանագծման եւ սահմանազատման գործընթացը:

— Կարծում եմ, որ սահմանագծում եւ սահմանազատում իրականացնելու համար երկկողմանի պետք է այդ ամենը լինի: Եթե առաջնորդվենք սովետական քարտեզներով՝ հայելային տարբերակով պետք է լիներ: Հայկական կողմը մենք տեսնում ենք՝ ինչպես է գնում միակողմանի զիջումների եւ փոխզիջում բացարձակ չկա: Չկա համատեղ որեւէ քայլ, այլ նկատելի է միայն ադրբեջանական միակողմանի առաջխաղացում: Այժմ տեղի է ունենում ադրբեջանական կողմի կարիքների բավարարում: Դրանք տարբեր բաներ են: Ես խոսում եմ ոչ թե Լեռնային Ղարաբաղի, այլ ՀՀ միջազգայնորեն սուվերեն ճանաչված տարածքների մասին: Այս պահին հակառակ կողմը նաեւ նոր տարածքներ է պահանջում, որոնք ընդհանրապես տրամաբանության մեջ չեն տեղավորվում եւ ամենասարսափելին այն է, որ շուտով մոտենալու ենք «անկլավներին»: Տեսնում ենք, թե այժմ ինչ է տեղի ունենում: Սահմանամերձ բնակավայրեր են տալիս: Շուտով, որ այդ բնակավայրերն էլ տան վերջացնեն՝ գալու է ամենասարսափելին: Ես ուզում եմ, որպեսզի ՀՀ քաղաքացիներն իրենց գլխի գալիքը հստակ կերպով իմանան: Մարդիկ կարծում են, որ այս չորս սահմանամերձը երբ տանք, վերջացնելու ենք: Ո՛չ, ամենասարսափելին դեռեւս առջեւում է, որն անդրադառնալու է Հայաստանի Հանրապետության յուրաքանչյուր քաղաքացու կյանքի, ապրելակերպի եւ ճակատագրի վրա:

ԴԻԱՆԱ ՄԱՆՈՒԿՅԱՆ

Այս թեմայով Այս ամբողջ պրոցեսի գլխավոր հարցն ուրիշ է, սակայն ոչ ոք չի տիրապետում դրան. Մանասյան Բոլորն էլ` ընդդիմությունը եւ իշխանությունն էլ, ոչ ոք չի ասում, որ սահմանազատում պետք չէ. Քեռյան Ստերիոտիպ կա, որ 2018–ին ճանապարհ փակելով հաղթել են, ապա մյուս բոլոր դեպքերում էլ նույն կերպ կհաղթեն. Քեռյան Չի բացառվում հասարակական մեծ լարումներ եւ նույնիսկ քաղաքացիական պատերազմ. Մհեր Հակոբյան Բոլորն էլ հասկանում են, թե ի՞նչ է կատարվում՝ դավաճանություն, թշնամություն, խայտառակություն. Հարությունյան