Ստերիոտիպ կա, որ 2018–ին ճանապարհ փակելով հաղթել են, ապա մյուս բոլոր դեպքերում էլ նույն կերպ կհաղթեն. Քեռյան

Որքան էլ այս օրերին ամենքի ուշադրության կենտրոնում է Կիրանցից դեպի Երեւան շարժվող երթը, այդուհանդերձ, Կիրանցում սահմագծում եւ սահմանազատումն իրականացվում է՝ առանց խոչընդոտների, ավելին՝ տեղի բնակիչների քթի տակ ադրբեջանցիներն արդեն սյուներ են տեղադրում: Իսկ գյուղապետը հայտարարում է, որ գործընթացն ավելի դրական է ընթանում, քան պատկերացնում էին: Այս մասին «Իրավունք»-ը զրուցել է ԵՊՀ Քաղաքագիտության ամբիոնի պրոֆեսոր, քաղաքագետ ԳԱՐԻԿ ՔԵՌՅԱՆԻ հետ:

— Նախ օրերս բռնություն կիրառվեց կիրանցիների նկատմամբ, ապա բնականոն հունով շարունակվեց սահմանագծումն ու սահմանազատումը։ Ձեր կարծիքն այս ամենի մասին ինչպիսի՞ն է։

— Բռնությունը կիրառվել է, եւ դա փաստ է։ Հարցն, ըստ էության, շատ ցավոտ է։ Ինչո՞ւ է կիրառվել, քանի որ սահմանագծումը կատարվել է այնպես, որ Ադրբեջանի սահմանները շատ են մոտենում հայկական գյուղերին, եւ երեք գյուղերի բնակիչները (Կիրանց, Բերքաբեր եւ Բաղանիս) շատ մտահոգված են, քանի որ կարող է կենսապայմանների առումով խնդրահարույց իրավիճակներ առաջանան։ Այսինքն՝ սահմանագծումից հետո այլեւս այդ գյուղերը կենսունակ չեն կարող լինել բնակչությանն այնտեղ պահելու համար, կամ ինքը՝ գյուղի բնակչությունը, կարող է հեռանալ, քանի որ այն երաշխիքները կամ այն պայմանները, որոնք առաջարկվում է կառավարությանը հանրությանը եւ գյուղացիներին հասկանալի չէ։ Բացատրություններն անվստահությամբ են ընդունվում, թե խաղաղություն կլինի՞ կամ չի՞ լինի, գյուղերը մոտիկ կլինե՞ն սահմանին, կամ եթե խաղաղություն եղավ, գազն ու ճանապարհն արդյոք չի փակվի։ Ինչո՞ւ է անվստահությամբ ընդունվում, որովհետեւ, օրինակ, Լեռնային Ղարաբաղի շրջափակման ամիսների փորձը ցույց տվեց, որ Ադրբեջանը երբեք չի առաջնորդվում բացի օգտապաշտական նկրտումներից հումանիստական նպատակներով։ Իհարկե, սկզբունքորեն ամբողջ հասարակությունն էլ, ես էլ, բոլորն էլ, փորձագետները, ընդդիմությունը եւ իշխանությունը ոչ ոք չի ասում, որ սահմանազատում պետք չէ։ Մինչդեռ սահմանազատումն իրականացնել շուրջ 40 տարի առաջ, որեւէ մի վիճակագրի անունը տալով, որն ընդհանրապես կապ չունի հայ-ադրբեջանական սահմանի հետ, խնդրահարույց է: Պետք է ասել, որ մատնանշված Ալմա-Աթայի հռչակագիրը խորհրդային պետությունների կողմից առաջին հերթին միջազգային կառույցի անկախ պետությունների համագործակցության հիմնման մասին է եւ միմյանց անկախության ճանաչմամբ` տարածքային ամբողջականության ընդունման։ Բայց թերեւս մի խնդիր է այդ տարածքային ամբողջականությունը ճանաչելը, մեկ այլ խնդիր է սահմանագծում եւ սահմանազատւմ իրականացնելը։ Կա եւս շատ կարեւոր մի հանգամանք՝ եթե սահմանագծում եւ սահմանազատում իրականացվում է, օրինակ, Մերձբալթյան հանրապետությունների միջեւ, որոնք կոնֆլիկտ չունեն եւ մի տարածաշրջան են, մի քաղաքական մշակույթ կրող ու չկան էթնիկ, կրոնական խնդիրներ, ինչպես նաեւ անհանդուրժողականություն, թշնամանք, եւ երբեք նրանց միջեւ պատերազմ չի եղել, այնտեղ կարող են իրենք իրենց հին Սովետական միութենական եւ վարչական միջոցներով անցկացնել սահմանագծում։ Թեպետ այդտեղ էլ, օրինակ, Էստոնիայի եւ Ռուսաստանի միջեւ շատ լուրջ տարածքային վեճեր կան, եւ մյուս բոլորի դեպքում եւս նկատելի է սա։ Բայց եթե վերցնում ենք Հարավկովկասյան տարածաշրջանը, Հայաստան եւ Ադրբեջան պետությունները, որոնք 1988 թվականից մինչ այժմ առճակատման մեջ են, երկու պատերազմ են անցել, այժմ էլ Ղարաբաղի հայաթափումից հետո, թշնամանքն է՛լ առավել է խորացել։ Եվ նման պայմաններում առաջնորդվել հին սովետական վարչական սահմաններով՝ կոպիտ սխալ է։ Ինչո՞ւ, քանի որ սովետական ներքին սահմանները վարչական էին, ճշգրիտ գծված չէին եւ, ըստ էության, այդ սահմանների պայմաններում ոչ մի լիակատար նշանակություն չունեին էներգետիկ, ավտոմոբիլային, երկաթուղային կամ ջրային կոմունիկացիաները կոնկրետ 1 կմ, 100 մ այս կողմ էին, թե`այն կողմ։ Նույն պետության մեջ դա ընդհանրապես քննարկում չէր ունենում։ Ինչպես պետք էր՝ այդպես էլ ելնելով նպատակահարմարությունից` կառուցում էին, չէին նայում դա Հայաստանի տարածքով է անցնում, թե` Ադրբեջանի։ Մինչդեռ այժմ նույն այդ վարչական սահմանը եթե դու դարձնում ես միջպետական՝ պետք է հաշվի առնես բոլոր կոմունիկացիաները, անվտանգային բոլոր խնդիրները։

Արդեն կիսապատերազմական վիճակում գտնվող երկու երկրների համար առավել կարեւոր է սա, այլ ոչ թե ֆորմալ առումով այդ սահմանը գծել, հետո է՛լ առավել մեծ վեճի տեղիք տալ։ Իհարկե, այս առումով հասարակական լայն շրջանակները եւ հակաիշխանական, բողոքական շարժման ղեկավարներն ու քաղաքական որոշ շրջանակներ շատ լավ հասկանում են այն, ինչի մասին այսօր ինքս ընդգծեցի։ Բնականաբար, փորձում էին կանխել։ Իշխանությունն ինչո՞ւ բռնություն գործադրեց, քանի որ դրանց ծավալման շատ մեծ վտանգ կար: Այդ ամենն անգամ եթե ծավալվի էլ ոչ թե Տավուշում, այլ, օրինակ, մայրաքաղաքում, իշխանությունները կգնան այն տրամաբանությամբ, որ եթե այս շարժումը մարի, ապա դա արդեն չի բերի այդ ալիքի տարածմանը այլ վայրերում։ Դրա համար գնացին կոշտ միջոցների, որպեսզի արմատից այդ շարժումը կանխեն: Այս առումով իշխանության գործողությունները հասկանալի են, թե ինչու բռնություն կիրառեցին։ Իհարկե, այստեղ պետք է արձանագրենք, որ առայժմ այս պայքարը դեռեւս ոչ մի արդյունք չի տվել։

— Ինչպիսի՞ հանգուցալուծում եք տեսնում Կիրանցից մեկնարկած պայքարի արդյունքում:

— Անկեղծ ասած, կիրանցիների վիճակի փոփոխությունը ես այլեւս անհնար եմ համարում, քանի որ արդեն երկկողմանի կերպով սահմանագծումը կատարվել է, եւ սահմանագծերը տրվել են։ Հավանաբար, ադրբեջանցիները կգան իրենց սահմանագծին կկանգնեն։ Սակայն ի՞նչ կարելի էր նախկինում անել։ Կարծում եմ` կոնկրետ Տավուշի հատվածում պետք էր գնալ բանակցությունների, որպեսզի եղած գիծը պահպանվեր, եւ չբարձացվեր մեր կողմից Արծվաշենի, իրենց կողմից Նոյեմբերյանի շրջանի անկլանների հարցը։ Գնալ որոշակի տեղերում փոխանակման, տարածքային փոխզիջումների կամ, օրինակ, ասել` մենք չենք բարձրացնում այս հարցը, դուք չեք բարձրացնում այն հարցը։ Այսինքն՝ փոխադարձ մեկը մյուսին մի քայլ առաջարկելով` պետք է իրականացվեր սահմանագծում։ Մինչդեռ եթե այսօր տվեցին Տավուշը, մյուս օրը` Գեղարքունիքը, այն մյուս օրը` Սյունիքը, մշտապես նման իրավիճակների են հանդիպելու։

— Մինչեւ որոշում կայացնելը, որ տավուշցիները Կիրանցից պետք է երթով շարժվեն դեպի Երեւան, ոստիկանական ուժերը բռնություն կիրառեցին ճանապարհը փակած քաղաքացիների նկատմամբ: Սա խոսում է իշխանության վախերի՞ մասին:

— Այդ ամենի հիմնական նպատակն էր կանխել շարժումը, որպեսզի տանել նրան պարտության եւ որոշակի առումով` սկզբում թվում էր, թե հաջողվեց նրանց, որպեսզի այլ հատվածներ էլ սահմանագծման դեպքում կրկին նման բողոքական շարժումներ չծագեն։

— Հետեւապես, պարոն Քեռյան, ըստ Ձեզ, տավուշյան պայքարը հասնելով Երեւան` ինչպիսի՞ ելք կունենա:

— Դժվար է ասել, քանի որ Տավուշում ճանապարհը ե՛ւ իշխանությունն էր բացել, ե՛ւ ճանապարհ փակողերն էլ էին բացել։ Ես մասնավոր կարծիք ունեմ, որ այդ ճանապարհ փակելը մազոխիզմի նման բան էր։ Ցուցարարները տանջում են իրենց հայրենակիցներին` թույլ չտալով մի տեղից մյուսը գնալ։ Դա ավելի շատ դժգոհություն է ծնում, քան` տալիս արդյունք։ Մի ստերիոտիպ նաեւ կա, որ 2018 թվականին ճանապարհ փակելով հաղթել են, ապա մյուս բոլոր դեպքերում էլ նույն կերպ կհաղթեն։ Այս պարզունակ մոտեցումը ճիշտ չէ։ Այժմ Կիրանցում, կարծես, այլեւս չկա արտակարգ իրավիճակ։ Մեկ այլ բան է, որ եթե Բագրատ Սրբազանը կամ նրա կողքին կանգնած զինակիցները կարողանան Երեւանում նման բողոքական շարժում կազմակերպել: Սակայն այստեղ արդեն պետք է լուրջ ներդրում ունենա «տիտղոսակիր» ընդդիմությունը։ Այս մասին արդեն չեմ կարող նշել, թե իրենք ինչ կորոշեն։

ԴԻԱՆԱ ՄԱՆՈՒԿՅԱՆ

Այս թեմայով Ի՞նչ է հայտարարել Ռաիսին` ավիավթարից առաջ Բոլորն էլ` ընդդիմությունը եւ իշխանությունն էլ, ոչ ոք չի ասում, որ սահմանազատում պետք չէ. Քեռյան Բանակցություն չկա. Ալիեւը պահանջում է, Երեւանը տալիս, իսկ որտե՞ղ է ԵԱՀԿ-ն. Բալասանյան Փաշինյանի հասարակական լեգիտիմությունն արդեն զրոյացած է. Երվանդ Բոզոյան Ես երկրի ղեկավար եմ տեսնում Բագրատ սրբազանին. Արթուր Ղազարյան