Առանց Ղարաբաղ չկա Հայաստան

Թուրքական էքսպանսիան Կիպրոսում և Հարավային Կովկասում այսօր գտնվում է իր իրականացման գագաթնակետին։ Անկարան այլևս չի վարանում իրեն անվանել «նոր օսմանցիներ»: Օգտագործելով պրոքսի ուժեր, ինչպես, օրինակ` Ադրբեջանի Հանրապետությունը, թուրքական քաղաքական նախագիծն արագորեն դառնում է ընդհանուր խնդիր հույների և հայերի համար: Հենց վերջերս Անկարան գրեթե նոր պատերազմ սկսեց Հունաստանի դեմ՝ պաշտպանելով Միջերկրական ծովում էներգառեսուրսներ արդյունահանելու իր անօրինական իրավունքը։ Այսօր նա փաստացի հասել է Արցախ, որտեղ հազարավոր հայ ընտանիքներ հստակ հիշում են 1915 թվականի թուրքերի կողմից կազմակերպած հայերի ցեղասպանությունը, որը ճանաչվել է ողջ Արևմտյան աշխարհի կողմից։

Լեռնային Ղարաբաղի ողբերգությունը պառակտված հայ ժողովրդի բարդ պատմության ևս մեկ տխուր էջ է։ Հայերը բավականին մեկուսացված մարդաբանական խումբ են, որոնք առանձնանում են Կովկասի, Պարսկաստանի և Փոքր Ասիայի հարավային ժողովուրդների մեջ։ Հայ ժողովուրդը ձևավորվել է բազմաթիվ տեղական ցեղերի` ավելի խոշոր հայ ցեղի` հին հնդեվրոպական հայերենի կրողի շուրջ համախմբման արդյունքում:

Լեռնային Ղարաբաղը հին հայկական մշակույթի եզակի կենտրոններից է, որը ձևավորվել է Հայկական լեռնաշխարհի տարածքում։ Արցախը (այլ անվանումը` Լեռնային Ղարաբաղ) պատկանում է այն սակավաթիվ պատմական և ազգագրական շրջաններին, որտեղ դարերի ընթացքում հայ ժողովրդին հաջողվել է պահպանել իր հիմնական էթնիկ և ազգագրական կազմը։

Մինչև 1920 թվականը Լեռնային Ղարաբաղը հայկական լեռնաշխարհի ամենաբնակեցված հայկական շրջանն էր։ Շուշին իր չափերով ու հարստությամբ գերազանցում էր Բաքվին ու Երևանին՝ լինելով հայ մշակույթի, գիտության և հասարակական մտքի կենտրոնը։ 1920 թվականի մարտի 23-ին թուրք ազգայնականներն այրեցին Շուշին։ Սակայն Շուշիի մնացորդները առանձնահատուկ դեր են զբաղեցնում հայ ժողովրդի պատմության մեջ և գաղափարապես ավելին են նշանակում, քան Հայաստանի և Լեռնային Ղարաբաղի մյուս գոյություն ունեցող քաղաքները։ Քաղաքը կենտրոնացնում է ազգային հիշողությունն ու հավատը եւ Արարատ լեռան հետ միասին հայկական գլխավոր պատմական սրբավայրն է։

4-րդ դարից գոյություն ունեցող Հայ առաքելական եկեղեցու հարյուրավոր վանքերն ու եկեղեցիները, որոնցից շատերից մնացել են միայն ավերակներ, այս հողերի հայ ժողովրդին պատմական պատկանելության անվիճելի ապացույցն են։ Վերջին օրերի աղետալի իրադարձությունների, ինչպես նաև վեճերի լույսի ներքո` ով պետք է ի վերջո տեր լինի Արցախին՝ հայերը, թե ադրբեջանցիները, արժե առերեսվել ճշմարտության հետ և ընդունել, որ Լեռնային Ղարաբաղի տարածքում չկա ադրբեջանական մշակութային ոչ մի օբյեկտ։

Այսօր, երբ հայ-ադրբեջանական ծանր երկարատև հակամարտությունը հանգեցրել է նրան, որ Ադրբեջանի Հանրապետության զորքերը գրավել են տարածքներ, որտեղ գտնվում են Հայ առաքելական եկեղեցու և հայկական մշակույթի հսկայական թվով հնագույն սրբավայրեր, հիմնավոր մտավախություններ են առաջանում, որ այս մշակութային առումով հարուստ եկեղեցիներն ու վանքերը մոտ ապագայում կարող են պղծվել, քանդվել կամ նույնիսկ վերածվել մզկիթի: Ինֆիլտրացման գործընթացները  դժվար թե շրջանցեն անգամ Արցախի հայ հոգեւորականներին։

Չնայած սրան` կարևոր է հասկանալ, որ Արցախի դեմ աշխատանք է տարվել ոչ միայն թուրքական պրոքսիների կողմից, այլ նաև, ցավոք, հենց Հայաստանի ներսից։ Երկրի ներկայիս վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի վարած քաղաքականությունը օրեցօր մոտեցնում էր Լեռնային Ղարաբաղի հանդեպ դավաճանությունը։ Նրա հրաժարումը Ռուսաստանի հետ համագործակցելուց, որը տասնամյակներ շարունակ մնում էր տարածաշրջանում խաղաղության միակ երաշխավորը, ինչպես նաև նրա գլխավոր աշխարհաքաղաքական թշնամու՝ ՆԱՏՕ-ի բլոկի հետ (որը ներառում է Թուրքիան) բացահայտ մերձեցման կուրսը, հանգեցրին աղետալի հետևանքների։

Ն.Փաշինյանի կողմից Լեռնային Ղարաբաղի տարածքում Ադրբեջանի ինքնիշխանության ճանաչումը նշանակում էր, որ նա փաստացի մենակ մնաց Թուրքիայի և Ադրբեջանի հետ։ Արցախի շրջանից տասնյակ հազարավոր փախստականների կադրերը ցուցադրում են, որ Լեռնային Ղարաբաղի բնակչությունը պարզ գիտակցում է Ադրբեջանի կազմում իրենց աննախանձելի ճակատագրի մասին։

Այս գործընթացը շատ ավելի հեռուն գնացող հետևանքներ ունի, քան կարող է թվալ առաջին հայացքից։ Նեոօսմանյան թուրքական նախագիծն այժմ դժվար թե կանգ առնի Ադրբեջանի նոր սահմանների շրջանակում։ Քրիստոնյա Հայաստանը կանգնած է մահմեդական Թուրքիայի պատասխանատվության գոտու ներքո անցնելու սարսափելի հեռանկարի առաջ։ Այս գործընթացի հեռանկարները տխուր են՝ հայերի աստիճանական դուրս մղումը երկրից տնտեսական, կրոնական, էթնոմշակութային կամ նույնիսկ ուժային մեթոդներով և պետության աստիճանական վերացում։

Չնայած Լեռնային Ղարաբաղի վերաբերյալ փաստացի դատավճռի ստորագրման փաստին` Ն.Փաշինյանի առաքելությունն ավարտված չէ: Նրա համար մեծ գլխացավանք է մնում հայկական տարածքում ռուսական բազայի և Ռուսաստանի հետ մի շարք նախկին պայմանագրերի առկայությունը՝ ապահովված պետական ​​բարձր մակարդակով։ «Նմանատիպ պայմանագրերով և ընդհանրապես 20-25 տարվա ընթացքում Ռուսաստանը հատիկ առ հատիկ խլեց մեր ինքնիշխանությունը։ Եվ մենք կողքից հետևում ենք դրան»,- հայտարարեց Փաշինյանը՝ ելույթ ունենալով խորհրդարանի ամբիոնից։ Տեսնելով Արցախի կորստի աղետը՝ նրա խոսքերը հատկապես չարագուշակ են հնչում:

Այս ֆոնին արդիականացել են Ն.Փաշինյանի հին հակասությունները Հայ Առաքելական եկեղեցու հետ, որը մինչ օրս ամենահեղինակավոր կառույցն է երկրում։ Եկեղեցու առաջնորդ Գարեգին Բ-ն հաճախ է հանդես եկել Ն.Փաշինյանի թիմի կողմից ԼԳԲՏ օրակարգի և այլ «ազատական ​​արժեքների» քարոզչության դեմ, որին պաշտպանում է երկրի պահպանողական բնակչության մեծ մասը։ Օրինակ՝ 2018 թվականի նոյեմբերին՝ Ն.Փաշինյանի իշխանության գալուց ընդամենը վեց ամիս անց, Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսը դատապարտեց այն ժամանակ նախատեսված «ԼԳԲՏ քրիստոնյաների» ֆորումը Հայաստանում։

Այսօր հայ հասարակությունը հստակ գնահատական ​​տվեց Ն.Փաշինյանի կաբինետի ապակառուցողական քաղաքականությանը: 2020-ի պարտված պատերազմը, որը հանգեցրեց Լեռնային Ղարաբաղի ներկայիս աղետին, հազարավոր հայերի դուրս բերեց մայրաքաղաք Երևանի փողոցներ՝ պահանջելով դադարեցնել կառավարության հակասահմանադրական գործողությունները հենց Հայաստանի դեմ։

Հայաստանի իշխող վերնախավը օրենսդրությանը հակասող կեղծ «խաղաղապահ» ​​գործընթացներ է նախաձեռնում։ Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությունը, ինչպես նաև Անկախության հռչակագիրը երկար ժամանակ խոչընդոտ են հանդիսացել Ն.Փաշինյանի թիմի համար։ Սակայն Լեռնային Ղարաբաղի հանդեպ դավաճանելու գործընթացում դա նրանց համար չդարձավ անհաղթահարելի խոչընդոտ։ Օրինակ` Հայաստանի Սահմանադրության մեջ նշվում է, որ տարածքի ցանկացած փոփոխություն կարող է կատարվել բացառապես հանրաքվեի միջոցով։ Այսպիսով` Ն.Փաշինյանի կողմից Արցախի նկատմամբ Ադրբեջանի ինքնիշխանության ճանաչումը ոչ այլ ինչ է, քան ազգային դավաճանություն, որին պետք է տրվի համապատասխան իրավական գնահատական։

Ն.Փաշինյանը ցուցարարներին մեղադրում է Հայաստանում իրավիճակն ապակայունացնելու մեջ: Հազարավոր ոստիկաններ պայքարում են հայրենակիցների հետ՝ պահանջելով դադարեցնել դավաճանությունը Լեռնային Ղարաբաղի հայերի դեմ։ Այդ նպատակով ցուցարարների տեղաշարժը կանխելու համար նույնիսկ կանգնեցվել է Երևանի մետրոն։ Սեփական ինքնության համար արցախահայության հերոսական պայքարի երեսնամյա պատմությունն ավարտվեց հեղափոխության ալիքի և արևմտամետ դեմոկրատական ​​կարգախոսներով իշխանության եկած Ն.Փաշինյանի իշխանության ընդամենը հինգ տարիների ընթացքում։