ՀԱՅԿԱԿԱՆ ՖՅՈՒՐԵՐԻԿԸ ՏԱՎՈՒՇԻ ԱՆՏԱՌՆԵՐԻՑ

Հա­սա­րա­կա­կան տրանս­պոր­տում նի­կո­լա­կան ու­սա­պարկ-պատ­գա­մա­վո­րի հետ կա­տար­վա­ծը եւ դրան հե­տե­ւած նի­կո­լա­կան թայ­ֆա­յի այ­լան­դակ հե­տապն­դում­նե­րն ու ան­գամ կե­ղե­քում­նե­րը ցույց են տա­լիս, որ Նի­կո­լի ու իր խայ­տա­ռակ ռե­ժի­մի հո­գե­վար­քը շա­րու­նակ­վում է: Եվ ինչ­քան էլ նա փորձ ա­նի կառ­չել իր ա­թո­ռից, միեւ­նույնն է` իր վեր­ջը գա­լու է:

Ավ­տո­բու­սում ՔՊ-ա­կան հան­ցա­գոր­ծին իր ան­հա­մա­ձայ­նութ­յու­նը ար­տա­հայ­տած ե­րի­տա­սարդ հայ­րե­նա­սեր Սամ­վել Վար­դան­յա­նի հան­դեպ ադր­բե­ջա­նա­մետ ռե­ժի­մը կի­րա­ռեց թուր­քին կամ գեր­մա­նա­ցի ֆա­շիս­տին հա­րիր վար­վե­լա­կերպ: Այդ­քա­նից հե­տո Վար­դան­յա­նին ու­ղեկ­ցող ոս­տի­կան­նե­րը պետք է ար­դեն իսկ ձեր­բա­կալ­ված լի­նեին, նրանց պե­տի ու­սա­դիր­նե­րը պետք է պոկ­ված լի­նեին, եւ նա պետք է ար­դեն ցուց­մունք­ներ տար, իսկ ոս­տի­կա­նա­պե­տը պետք է ար­դեն հրա­ժա­րա­կան տար: Դա նոր­մալ պե­տութ­յան մեջ: Սա­կայն Հա­յաս­տա­նը ոչ մի ա­ռու­մով նոր­մալ պե­տութ­յուն ան­վա­նել չի կա­րե­լի: Իսկ այն, որ Սամ­վել Վար­դան­յա­նի հետ պա­տա­հա­ծից հե­տո ոչ մի ի­րա­վա­պահ մար­մին տե­ղից չի շարժ­վում, նշա­նա­կում է հրա­մա­նը ե­կել է ան­ձամբ Նի­կո­լից: Սա­կայն գա­լու է օ­րը, երբ Նի­կո­լը նաեւ դրա հա­մար է պա­տաս­խան տա­լու (թեեւ, այն­քան պա­տաս­խան տա­լու դրվագ­ներ կան, որ չգի­տես որ մե­կից սկսես, ո­րով ա­վար­տես): Պա­տաս­խան են տա­լու նաեւ ի­րա­վա­պահ­նե­րը, քա­նի որ ի­րա­կա­նաց­նում են կամ առն­վազն աչք են փա­կում Նի­կո­լի ա­մե­նա­կեղ­տոտ հանձ­նա­րա­կան­նե­րի վրա:

ՍՎԻՆՆԵՐԻ ՈՒ ՄԱՀԱԿՆԵՐԻ ՎՐԱ ԿԱՌՈՒՑԱԾ ԻՇԽԱՆՈՒԹՅԱՆ ՈՏՔԵՐԸ ԿԱՐՃ ԵՆ

­Քա­ղա­քա­կան ա­տե­լութ­յան ա­լի­քի վրա իշ­խա­նութ­յու­նը զավ­թած Նի­կո­լը եւ նի­կո­լազ­գի­նե­րի հա­զա­րա­վոր ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­ները տա­րի­ներ շա­րու­նակ զար­գաց­նում էին հենց քա­ղա­քա­կան ա­տե­լութ­յան մթնո­լոր­տը Հա­յաս­տա­նում: Է՛լ սեւ ու սպի­տակ, է՛լ նախ­կին ու ներ­կա, էլ հա­յաս­տան­ցի ու ար­ցախ­ցի եւ այլն: Սա­կայն այ­սօր հաշ­վե­հար­դար են տես­նում քա­ղա­քա­ցու հետ, ո­րը  ար­տա­հայ­տել է իր կար­ծի­քը եւ ան­հա­մա­ձայ­նութ­յու­նը գոր­ծող դա­վա­ճա­նա­կան ռե­ժի­մի հան­դեպ: Այն էլ` դա ա­սել է պատ­գա­մա­վո­րին, ո­րի ան­մի­ջա­կան պար­տա­կա­նութ­յունն է լսել ընտ­րող­նե­րի կար­ծի­քը:

­Նի­կո­լի ու նրա շնա­գայ­լե­րի հիս­տե­րի­կ դրսե­ւո­րում­նե­րը ցույց են տա­լիս, թե ինչ­քա­նով է վա­խը կե­րել դրանց հո­գի­նե­րը, միտ­քը եւ բա­նա­կա­նութ­յու­նը: Փա­կել բո­լո­րի բե­րա­նը անհ­նար է: Այս­պի­սի եղ­կե­լի գոր­ծո­ղութ­յուն­նե­րով նի­կո­լա­կան թայ­ֆան միայն ա­վե­լաց­նում է ա­տե­լութ­յու­նը իր իսկ հան­դեպ: Փոր­ձը ցույց է տա­լիս, որ հան­ցա­գործ տո­տա­լի­տար մե­թոդ­նե­րը կա­րող են եր­կա­րաձ­գել իշ­խա­նութ­յու­նը մեկ-եր­կու տա­րի, սա­կայն դրա­նից հե­տո գա­լու է սվին­նե­րի եւ մա­հակ­նե­րի վրա կա­ռու­ցած իշ­խա­նութ­յան փլու­զու­մը եւ հա­տուց­ման պա­հը: Ժա­մա­նա­կին Լե­ւոն Տեր-­Պետ­րոս­յա­նը փոր­ձեց տո­տա­լի­տար ճնշում­նե­րով եւ ընտ­րութ­յուն­նե­րի կոպ­տա­գույն խախ­տում­նե­րով պահ­պա­նել իր իշ­խա­նութ­յու­նը: Սա­կայն եր­կու տա­րի անց ստիպ­ված ե­ղավ հրա­ժա­րա­կան տալ: Նույ­նը ա­րեց եւ Ռո­բերտ Քո­չար­յա­նը, ո­րը, թեեւ, հրա­ժա­րա­կան չտվեց, սա­կայն հայտն­վեց բան­տում, թեեւ հույս ու­ներ վե­րա­դառ­նալ երկ­րի ղե­կա­վա­րի դիր­քե­րին:

­Նի­կո­լի դեպ­քում, ի տար­բե­րութ­յուն Հա­յաս­տա­նի վերոհիշյալ երկու ղե­կա­վար­նե­րի, բա­ցի մար­դու ի­րա­վունք­նե­րի ու ժո­ղովր­դա­վա­րութ­յան հան­դեպ հան­ցա­գոր­ծութ­յուն­նե­րից, ուղ­ղա­կիո­րեն ա­վե­լա­նում են դա­վա­ճա­նութ­յու­նը, երկ­րի տա­րած­քա­յին ամ­բող­ջա­կա­նութ­յան կոր­ծա­նու­մը եւ 44-օր­յա պա­տե­րազ­մը: Նի­կո­լը հաս­կա­նում է, որ այս­պի­սի «բու­կե­տով» նա այ­լեւս դա­տա­պարտ­ված է: Եվ հենց դա է տրաս­պոր­տում քննա­դա­տութ­յուն հնչեց­րած ե­րի­տա­սար­դի հան­դեպ նրա գա­զա­նա­յին ար­ձա­գան­քի շար­ժա­ռի­թը: Ընդ ո­րում, դրա­նով Նի­կո­լը ոչ միայն փոր­ձում է վա­խեց­նել ընդ­դի­մա­խոս­նե­րին ու կա­սեց­նել իր եւ իր հան­ցախմ­բի դեմ բո­ղո­քի դրսե­ւո­րում­նե­րը, այ­լեւ ինք­նավս­տա­հութ­յուն ներշն­չել իր հետ հան­ցա­կից նի­կո­լազ­գի­նե­րի մեջ, ո­րոնք ար­դեն իսկ խու­ճա­պի մեջ են` հաս­կա­նա­լով, որ չեն կա­րող շրջել` մշտա­պես ոս­տի­կան­նե­րով շրջա­պատ­ված: Եվ ճշմար­տութ­յու­նը կլսեն, ե­թե ոչ տրանս­պոր­տում, ա­պա փո­ղո­ցում, թա­ղում, կա­րող են լսել հար­սա­նի­քում կամ սգո ա­րա­րո­ղութ­յու­նում: Մի խոս­քով, կյան­քը կա­մաց-կա­մաց նրանց հա­մար դառ­նում է գու­ցե ան­քան դա­ժան, որ­քան այն մարդ­կանց հա­մար, ում նրանք դա­վա­ճա­նել են:

­Ժո­ղովր­դի ա­ջակ­ցութ­յու­նը Սամ­վել Վար­դան­յա­նին, վերսկ­սած անհ­նա­զան­դութ­յան գոր­ծո­ղութ­յուն­նե­րը փո­ղոց­նե­րում, մետ­րո­յում ու հրա­պա­րակ­նե­րում այն նա­խան­շանն է, որ հայ­րե­նա­սեր հա­յե­րի ու նի­կո­լազ­գի­նե­րի մի­ջեւ այ­լեւս ո­րե­ւէ շփման եզ­րեր չկան: Լի­նե­լու է ան­զի­ջում պայ­քար հա­նուն հայ­կա­կան Հա­յաս­տա­նի, հա­նուն մեր ծնող­նե­րի, պա­պե­րի կա­ռու­ցած Հա­յաս­տա­նի, հա­նուն հա­զա­րամ­յակ­նե­րով սե­րեն­դե­սե­րունդ մա­քա­ռող եւ վե­րածն­վող Պատ­մա­կան Հա­յաս­տա­նի, հա­նուն Ցե­ղաս­պա­նութ­յան զո­հե­րի հա­մար հա­տուց­ման, հա­նուն Ար­ցա­խի վե­րա­դար­ձի, հա­նուն մեր հա­վատ­քի եւ այդ կռվի մեջ հաղ­թե­լու են ոչ թե թուր­քե­րի գոր­ծա­կալ­նե­րը, սո­րո­սա­կան­նե­րը, գրան­տա­կեր­նե­րը, դա­վա­ճան­նե­րը, ԼԳԲՏ-ի քա­րո­զիչ­նե­րը կամ ա­ղան­դա­վոր­նե­րը, այլ հաղ­թե­լու են իս­կա­կան հա­յե­րը:

ՆԻԿՈԼԻ ԺԱՄԱՑՈՒՅՑՆԵՐԻ ԱՎԱԶԸ ՍՊԱՌՎՈՒՄ Է

­Նի­կո­լի այ­ցը Տա­վուշ միայն խո­րաց­րեց այն ան­դուն­դը, ո­րը կա նի­կո­լազ­գի­նե­րի ու ազ­նիվ հա­յե­րի մի­ջեւ: Հան­դի­պում­նե­րի ժա­մա­նակ իր հա­յոց պե­տա­կա­նութ­յան մա­հը խորհր­դան­շող ե­ռա­գույն ա­վա­զե ժա­մա­ցույց­նե­րը կրկին հայտն­վե­ցին իր սե­ղա­նին: Այս ան­գամ Նի­կո­լը ուղ­ղա­կիո­րեն ու ան­թա­քույց հայ­տա­րա­րեց, որ իր նպա­տա­կն այն է, որ տա­վուշ­ցի­նե­րը պետք է եր­ջա­նիկ լի­նեն, որ հի­սուն մետ­րի վրա հայտն­վեն ադր­բե­ջան­ցի­նե­րի զոր­քե­րը: «Մենք այն­տեղ ա­ռեւ­տուր կա­նենք, տնտե­սութ­յուն կկա­ռու­ցենք…»,- հրճվում է Նի­կո­լը: Ի­հար­կե, նա չպար­զա­բա­նեց, թե ի՞նչ տնտե­սութ­յուն է պատ­րաստ­վում կա­ռու­ցել ադր­բե­ջան­ցի­նե­րին նվի­րատ­ված հո­ղե­րի վրա: Սա­կայն նա նշում է, որ այդ հո­ղե­րը հանձ­նե­լը նա ա­նում է «ոչ թե չու­զե­լով, այլ ես սա ու­զում եմ, ես սա ու­զե­լով եմ ձեզ ա­սում»: Արդ­յոք կա՞ աշ­խար­հում եւս մի նման ե­րե­ւույթ, երբ պե­տութ­յան ղե­կա­վա­րը հանձ­նում է իր երկ­րի տա­րածք­նե­րը, կոր­ծա­նում է իր երկ­րիր անվ­տան­գութ­յու­նը եւ դա ա­նում է ու­զե­լով: Այս­տե­ղից միակ եզ­րա­կա­ցութ­յու­նն այն է, որ Նի­կո­լի հա­մար Հա­յաս­տա­նը իր եր­կի­րը չէ: Ու, թեեւ, Նի­կո­լը Տա­վու­շի գյու­ղա­ցի­նե­րին փոր­ձում էր հա­մո­զել, որ նա «ի­րենց տան տղեն ա», ու որ իր «ման­կութ­յու­նը էս ան­տառ­նե­րում ա անց­կաց­րել», ակն­հայտ էր, որ գյու­ղա­ցի­նե­րը, ո­րոնք շու­տով ապ­րե­լու են թուրք զին­վոր­նե­րից հի­սուն մետ­րի վրա, ո­րե­ւէ եր­ջան­կութ­յուն դրա­նից չէին զգում:

Ինչ վե­րա­բե­րում է ան­տառ­նե­րում անց­կաց­րած Նի­կո­լի ման­կութ­յա­նը, ա­պա դրան կա­րե­լի է հա­վա­տալ: Նի­կո­լի ին­տե­լեկ­տո­ւալ զար­գաց­ման աս­տի­ճա­նը, կրթվա­ծութ­յան մա­կար­դա­կը հենց դրա մա­սին էլ վկա­յում են: Դե իսկ ան­տա­ռից դուրս ե­կած Նի­կո­լի պա­հած եր­կիրն էլ սա պետք է լի­նի: Եվ ե­թե ան­տառ­նե­րի փո­խա­րեն Նի­կո­լը իր ման­կութ­յու­նը անց­կաց­ներ նաեւ գրա­դա­րան­նե­րում, թատ­րոն­նե­րում, թան­գա­րան­նե­րում ու դա­սա­սեն­յակ­նե­րում, ե­րե­ւի թե, այ­սօր­վա արդ­յուն­քը լրիվ այլ կլի­ներ:

Ինչ վե­րա­բե­րում է ադր­բե­ջան­ցի­նե­րից հի­սուն մետ­րի վրա ապ­րե­լու «եր­ջա­նիկ» ա­պա­գա­յին, ա­պա Նի­կո­լը իր ան­տա­ռա­յին ու­ղե­ղով նշում է, որ իր «նպա­տակն է այն­պի­սի վի­ճակ ստեղ­ծել, ինչ­պես Մար­գա­րա գյու­ղում», որ­տեղ հի­սուն մետ­րի վրա թուրք զին­վոր­ներն են: Արդ­յո՞ք նոր­մալ մար­դու, էլ չենք ա­սում նոր­մալ հա­յի հա­մար կա­րող է այս­պի­սի նպա­տակ գո­յութ­յուն ու­նե­նալ: Եվ այս հա­մե­մա­տութ­յան մեջ Նի­կո­լը մո­ռա­նում է ա­մե­նա­կարե­ւոր ու ա­ռանց­քա­յին հան­գա­ման­քը, որ Մար­գա­րա գյու­ղի ու հի­սուն մետր այն կողմ գտնվող թուրք զին­վոր­նե­րի մի­ջեւ կանգ­նած են ռուս սահ­մա­նա­պահ­նե­րը: Կանգ­նած են ա­վե­լի քան հար­յուր տա­րի, եւ այդ ըն­թաց­քում թուր­քը մեկ մի­լի­մետր ան­գամ ա­ռաջ չի ե­կել: Ու քա­նի դեռ այդ­տեղ կանգ­նած են ռուս սահ­մա­նա­պահ­նե­րը, հայ գյու­ղա­ցին հան­գիստ կա­րող է լի­նել, ապ­րել իր հո­ղում, աշ­խա­տել եւ ըն­տա­նիք պա­հել ու նույ­նիսկ Նի­կո­լը ու իր նի­կո­լազ­գի­նե­րը չեն կա­րող խա­թա­րել այդ վստա­հութ­յու­նը: Այ, ե­թե հայ-ադր­բե­ջա­նա­կան սահ­մա­նում էլ «ե­փած» եվ­րա­դի­տորդ­նե­րի փո­խա­րեն կանգ­նած լի­նեին ՀԱՊԿ-ի խա­ղա­ղա­պահ ու­ժե­րը, ի­րա­վի­ճա­կն ամ­բող­ջութ­յամբ այլ կլի­ներ: Սա­կայն հենց այդ հաս­կա­նա­լով` Նի­կո­լը թույլ չտվեց ՀԱՊԿ-ին կանգ­նել հայ-ադր­բե­ջա­նա­կան սահ­մա­նում: Թույլ չտվեց, որ­պես­զի իր առ­ջեւ դրված ե­ռա­գույն ա­վա­զե ժա­մա­ցույց­նե­րով մո­տեց­նի հա­յոց պե­տա­կա­նութ­յան ոչն­չա­ցու­մը:

 Ընդ ո­րում, նա չի էլ թաքց­նում, որ իր գոր­ծո­ղութ­յուն­նե­րը պա­րու­նա­կում են մեծ ռիս­կեր, չի ե­րաշ­խա­վո­րում ո­րե­ւէ անվ­տան­գութ­յուն եւ նշում է, որ գյու­ղա­ցի­նե­րի հո­ռե­տե­սութ­յու­նը ան­հիմն չէ: Նա խոս­տո­վա­նում է, որ ե­թե չտա Ադր­բե­ջա­նի պա­հան­ջած գյու­ղե­րը, ա­պա չի կա­րող ա­պա­հո­վել երկ­րի անվ­տան­գութ­յու­նը. «Ե­թե դա չա­նենք, անվ­տան­գութ­յու­նը չենք կա­րող ա­պա­հո­վել»: Սո­վո­րա­բար, երբ ո­րե­ւէ պե­տութ­յան ո­րե­ւէ ղե­կա­վար չի կա­րող ա­պա­հո­վել իր երկ­րի ան­վտան­գութ­յու­նը, հրա­ժա­րա­կան է տա­լիս ու թող­նում-գնում է: Բայց սա այդ դեպ­քը չէ: Սա ան­տա­ռա­յին ման­կութ­յուն ու­նե­ցո­ղի հո­գե­բա­նութ­յուն է: Չի կա­րող ա­պա­հո­վել անվ­տան­գութ­յու­նը, ե­թե չտա գյու­ղե­րը, չի կա­րող ե­րաշ­խա­վո­րել անվ­տան­գութ­յու­նը, ե­թե տա գյու­ղե­րը:

Ընդ ո­րում, թեեւ Նի­կո­լի սա­զան­դար­նե­րը ա­սում էին, թե իբր այս գյու­ղե­րը հանձ­նե­լու գոր­ծն ար­վում է սահ­մա­նա­զատ­ման շրջա­նակ­նե­րում, պարզ­վեց նաեւ, որ ոչ մի այդ­պի­սի բան չկա: Ինչ­պես ա­սաց նույն հան­դիպ­ման ըն­թաց­քում Նի­կո­լի տե­ղա­կալ Մ­հեր Գ­րի­գոր­յա­նը, դե­ռեւս սահ­մա­նա­զատ­ման հանձ­նա­ժո­ղո­վի նիս­տեր տե­ղի չեն ու­նե­նում, եւ դրանք կսկսվեն միայն չորս գյու­ղե­րը հանձ­նե­լուց հե­տո: «Այս փու­լը անց­նենք, հե­տո սկսենք»,- հայ­տա­րա­րեց փոխ­վար­չա­պե­տը: Իր հեր­թին Ադր­բե­ջա­նը նույն­պես ո­րե­ւէ հայ­տա­րա­րութ­յուն, թե իբր այդ գյու­ղե­րը հանձ­նե­լը կա­տար­վում է սահ­մա­նա­զատ­ման աշ­խա­տաքն­նե­րի շրջա­նա­կում, չի ա­րել:

­Մի խոս­քով, Նի­կո­լը հենց այն­պես հանձ­նում է հո­ղե­րը: Ինչ­պես նա հեր­թա­կան ան­գամ խոս­տո­վա­նեց. «Ու­զում ենք թուղթ ստեղ­ծենք»: Հա­վա­նա­բար, խոս­քը խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նագ­րի մա­սին է: Սա­կայն Ա­լիե­ւը թքած ու­նի, թե ինչ է ու­զում Նի­կո­լը: Նա ոչ մի ան­գամ չի ա­սել, որ պատ­րաստ է ճա­նա­չել Հա­յաս­տա­նի տա­րած­քա­յին ամ­բող­ջա­կա­նութ­յու­նը կամ էլ թե չէ, որ չորս գյու­ղե­րը նվեր ստա­նա­լով` պատ­րաստ է դի­մա­ցը ա­զա­տել այն 200 քառ. կմ-ն, ո­րն օ­կու­պաց­րել է նախ­կի­նում: Ընդ­հա­կա­ռա­կը` Ա­լիե­ւը բազ­միցս հայ­տա­րա­րել է, որ ոչ մի սան­տի­մետր հետ քայլ այ­սօր­վա դիր­քե­րից չի ա­նե­լու: Եվ ա­նընդ­մեջ խո­սում է, թե՛ Զան­գե­զու­րի մի­ջանց­քի, թե՛ «Ա­րեւմտ­յան Ադր­բե­ջա­նի» մա­սին: Այն­պես որ, ի՞նչ թուղթ է ու­զում ստեղ­ծել Նի­կո­լը` հայտ­նի չէ, բայց հո­ղեր տա­լով` գնում է ա­ռաջ:

­Նա հայ­տա­րա­րում է, որ հո­ղեր տա­լով` ստեղ­ծե­լու է «հար­յուր ան­գամ ու­ժեղ Հա­յաս­տան»: Ո՞վ է տե­սել, որ եր­կի­րը թշնա­մուն հանձ­նե­լով` այն հար­յուր ան­գամ ու­ժե­ղաց­նես: Այդ­պես նա ար­դեն հար­յուր ան­գամ ու­ժե­ղաց­րեց Ար­ցա­խը, նույ­նը պատ­րաստ­վում է ա­նել Հա­յաս­տա­նի մնա­ցած մար­զե­րի հետ: