ԹԱԿԱՐԴՆ ԷՐԴՈՂԱՆԻ ՇՈՒՐՋ ԳՆԱԼՈՎ ՄԻԱՅՆ ՍԵՂՄՎՈՒՄ Է

­Սի­րիա­կան վեր­ջին ի­րա­դար­ձու­թյուն­նե­րի մեկ­նար­կից ի վեր բա­զում, այդ թվում՝ ա­րեւմտ­յան եւ ռու­սա­կան ա­ռա­ջա­տար լրատ­վա­մի­ջոց­նե­րը նո­րից հի­շել են Բա­բա Վան­գա­յին: Ն­րան վե­րագր­վող կան­խա­տե­սում­նե­րից մե­կում աս­վում է՝ «Երբ Սի­րիան ընկ­նի, սպա­սեք մեծ պա­տե­րազմ Ա­րեւ­մուտ­քի եւ Ար­ե­ւել­քի մի­ջեւ»:

ԻՆՉ ՊԱՏԿԵՐ Է ՍԻՐԻԱՅՈՒՄ

Այ­նու­հե­տեւ, Վան­գա­յին վե­րագր­վող այդ գու­շա­կութ­յան մեջ ա­վե­լի մռայլ տո­ղեր են հայտն­վում. «Գար­նա­նը կսկսվի պա­տե­րազմն Ար­ե­ւել­քում, եւ կսկս­­վի Եր­րորդ հա­մաշ­խար­հա­յին պա­տե­րազ­մը: Պա­տե­րազմ Ար­ե­ւել­քում, ո­րը կկոր­ծա­նի Ա­րեւ­մուտ­քը»: Նաեւ, որ. «Եր­րորդ հա­մաշ­խար­հա­յին պա­տե­րազ­մը կգա Ար­ե­ւել­քից: Սկզ­բում դա կլի­նի փոքր պա­տե­րազմ, բայց հե­տո այն կտի­րի ամ­բողջ աշ­խար­հին, իսկ հե­տո մի­ջու­կա­յին զենք կկի­րառ­վի։ Ա­մե­րիկ­յան մայր­ցա­մաք­նե­րը դեռ եր­կար ժա­մա­նակ անբ­նա­կե­լի են դառ­նա­լու: Մար­դիկ կքայ­լեն ա­ռանց հա­գուս­տի եւ կո­շի­կի, կապ­րեն ա­ռանց սննդի, վա­ռե­լի­քի եւ լույ­սի։ Ջուրն ա­վե­լի ար­ժե­քա­վոր կդառ­նա, քան ոս­կին։ Կ­վե­րա­նան տար­բեր բույ­սեր եւ կեն­դա­նի­ներ։ Բո­լոր կրոն­նե­րը կկորց­նեն ի­րենց իշ­խա­նութ­յու­նը: Հե­տո կսկսվի ան­հայտ հի­վան­դութ­յան հա­մա­ճա­րակ։ Մար­դիկ կմեռ­նեն հենց փո­ղո­ցում, նույ­նիսկ ե­թե նախ­կի­նում եր­բեք հի­վանդ չեն ե­ղել: Երկ­րի վրա քիչ մար­դիկ կլի­նեն»:

­Վան­գա­յի հա­րա­զատ­ներն ու ըն­կեր­նե­րը ժա­մա­նա­կին չեն հաս­տա­տել, որ նա նման գու­շա­կութ­յուն­ներ է ա­րել։ Չ­նա­յած դրան, ի­րա­դար­ձութ­յու­նն­­ե­րը, ո­րոնք այս պա­հին միայն թե­ժա­նում են Սի­րիա­յում, թույլ են տա­լիս նաեւ նման ծայ­րա­հեղ սցե­նար­նե­րից խո­սել: Նախ ֆիք­սենք պատ­կե­րը, որն այս պա­հին կա Սի­րիա­յում՝ Ա­սա­դի հե­ռա­նա­լուց հե­տո: Թեեւ Էր­դո­ղա­նը շա­րու­նա­կում է խո­սել Սի­րիա­յի միաս­նա­կա­նութ­յու­նը պա­հե­լուց, սա­կայն այս պա­հի ի­րո­ղութ­յունն այն է, որ Թուր­քիան, ի դեմս թուր­քա­մետ տար­բեր խմբա­վո­րում­նե­րի, այս պա­հին փաս­տա­ցի վե­րահս­կում է Սի­րիա­յի հյու­սի­սա­յին գո­տու մոտ կե­սը (­Տե´ս քար­տե­զում)` մյուս կե­սը թող­նե­լով քրդե­րին: Դա­մաս­կոս հա­սած խմբե­րին, այն է՝ սի­րիա­կան նոր իշ­խա­նութ­յուն­նե­րին միայն մա­սամբ կա­րե­լի է հա­մա­րել Թուր­քիա­յի կող­մից վե­րահսկ­վող: Ա­մեն դեպ­քում, այս­պես ա­սենք, սի­րիա­կան այս նոր իշ­խա­նութ­յուն­նե­րը վե­րահս­կում են Իդ­լի­բից եւ Հա­լե­պից մին­չեւ Դա­մաս­կոս ձգվող նեղ շերտը՝ Հա­մա եւ Հոմս քա­ղաք­նե­րով հան­դերձ: Մի փոքր հատ­ված էլ Լա­թա­կիա­յում, որ­տեղ դեռ ռու­սա­կան բա­զա­ներն են, սա­կայն ռուս­ներն այս ըն­թաց­քում ո­րե­ւէ հար­ցի չեն մի­ջամ­տում՝ ո­րո­շա­կի կա­պեր պա­հե­լով իշ­խա­նութ­յան ե­կած ու­ժե­րի հետ: Երկ­րի հա­րա­վում ժա­մա­նա­կին Ա­սա­դի հետ հա­մա­կե­ցութ­յան ձեւ գտած, սա­կայն վեր­ջին ի­րա­դար­ձութ­յուն­նե­րին ի­րենց հեր­թին ակ­տի­վա­ցած մի քա­նի ցե­ղա­յին միա­վո­րում­ներ են, ո­րոնք ա­վե­լի հակ­ված են Իս­րա­յե­լի հետ հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յան, ան­գամ հայ­տա­րա­րութ­յուն­ներ ա­րե­ցին Իս­րա­յե­լի կազմ անց­նե­լու ցան­կութ­յան մա­սին: Ն­րանց հա­րե­ւա­նութ­յամբ էլ Իս­րա­յե­լի օ­կու­պա­ցիոն գո­տին է, ո­րը հաս­նում է Դա­մաս­կո­սից մոտ 20 կմ հե­ռա­վո­րութ­յան վրա: Մի փոքր ա­րեւ­մուտք ա­մե­րիկ­յան վե­րահս­կո­ղութ­յան գո­տին է, որ­տեղ եւս բնակ­վում են ա­րեւմտ­յան-իս­րա­յել­յան ուղղ­վա­ծութ­յան ո­րոշ ցե­ղախմ­բեր: Վեր­ջա­պես, Սի­րիա­յի գրե­թե ողջ ա­րե­ւել­յան գո­տում քրդերն են, ո­րոնք հո­վա­նա­վոր­վում եւ զին­վում են ԱՄՆ-ի կող­մից՝ դե­պի Իս­րա­յել ուղղ­ված հա­կում­նե­րով հան­դերձ:

Ա­հա այս պատ­կերն էր ստեղծ­վել Ա­սա­դի տա­պա­լու­մից հե­տո, ո­րը դրա­նից հե­տո քիչ բա­նով է փոխ­վել: Միա­ժա­մա­նակ այդ պատ­կե­րը խո­սում է առ­կա խո­րը հա­կա­սութ­յուն­նե­րի մա­սին, ո­րոնք ո­րե­ւէ չհայ­տա­րար­ված զի­նա­դա­դա­րով քո­ղար­կել հնա­րա­վոր չէ: Այ­սինքն, քրդե­րը մնում են մա­հա­ցու վտանգ Թուր­քիա­յի հա­մար, հաշ­վի առ­նե­լով, որ այս­տեղ շատ հա­վա­նա­կան է դար­ձել թուր­քա­կան թիվ 1 մղձա­վան­ջի՝ Քուր­դիս­տան պե­տութ­յան հիմ­նադր­ման հե­ռան­կա­րը: Ա­վե­լի կոնկ­րետ՝ սա քրդե­րի հա­մար սե­փա­կան պե­տութ­յու­նը ստեղ­ծե­լու բա­ցա­ռիկ, պատ­մա­կան ա­ռիթ է: Նաեւ այն հաշ­վար­կով, որ Քուր­դիս­տա­նի ստեղ­ծու­մը մի­գու­ցե քրդե­րից էլ շատ ձեռն­տու է ԱՄՆ-Իս­րա­յել տան­դե­մին: Իս­րա­յե­լի հա­մար Քուր­դիս­տա­նը կդառ­նա միակ դաշ­նա­կից, ա­րա­բա­կան, թուր­քա­կան աշ­խարհ­նե­րին եւ Ի­րա­նին ոչ թե միայն հա­կակ­շիռ, այլ բո­լո­րի հան­դեպ ճնշման մի­ջոց: Նաեւ է­ներ­գա­կիր­նե­րի հիմ­նա­կան շտե­մա­րան, ո­րի կա­րիքն Իս­րա­յելն ա­ռա­վել քան ու­նի: ԱՄՆ-ի հա­մար Քուր­դիս­տա­նը կդառ­նա Մեր­ձա­վոր Ա­րե­ւել­քում հիմ­նա­կան բա­զա, ո­րի դեպք­ում այ­լեւս ո­րե­ւէ մե­կի, այդ թվում՝ Թուր­քիա­յի կա­րի­քը չի ու­նե­նա: Ա­ռա­վել եւս, որ Սի­րիա­յի տա­րած­քում Քուր­դիս­տան պե­տութ­յան ստեղծ­ման դեպ­քում այն ա­րա­գո­րեն կտա­րած­վի դե­պի Ի­րաք, տա­րած­քա­յին հա­վակ­նութ­յուն­ներ կներ­կա­յաց­նի Թուր­քիա­յին, մի փոքր չա­փով՝ Ի­րա­նին՝ դառ­նա­լով Մեր­ձա­վոր Ա­րե­ւել­քի խո­շո­րա­գույն պե­տութ­յուն­նե­րից մե­կը: Իսկ առ­կա ռե­սուրս­նե­րը եւ ԱՄՆ-Իս­րա­յե­լի հո­վա­նա­վո­րութ­յու­նը թույլ կտան շատ կարճ ժա­մա­նա­կում դառ­նալ տա­րա­ծաշր­ջա­նում թիվ 1-ը:

Այս­պի­սով, պարզ ուր­վագծ­վում է Սի­րիա­յի տա­րած­քում ստեղծ­ված հիմ­նա­կան հա­կա­սութ­յու­նը՝ Քուր­դիս­տան ա­նու­նով: Քր­դե­րը, ԱՄՆ-ը­ եւ Իս­րա­յելն ա­մեն ինչ ա­նե­լու են պատ­մա­կան նման ան­նա­խա­դեպ ա­ռի­թից շատ ա­րագ օգտ­վե­լու հա­մար, Թուր­քիան պար­տադր­ված է ա­մեն ինչ ա­նել նույն­քան ա­րագ` այդ մա­հա­ցու վտան­գը չե­զո­քաց­նե­լու հա­մար: Ընդ ո­րում, ընդգ­ծենք, այս հա­կա­սութ­յունն այն­քան խորն է, որ ան­կախ այն բա­նից, թե Թուր­քիան Ա­սա­դի տա­պալ­ման հար­ցում ի՞նչ պայ­մա­նա­վոր­վա­ծութ­յուն­ներ ու­ներ ԱՄՆ-ի եւ Իս­րա­յե­լի հետ, կամ ու­նե՞ր ո­րե­ւէ պար­տա­վո­րութ­յուն, քրդե­րի հետ կապ­ված պայթ­յունն ան­խու­սա­փե­լի է:

­Կան այլ մանր հա­կա­սութ­յուն­ներ եւս. սի­րիա­կան նոր իշ­խա­նութ­յու­ննե­րը միա­տար չեն, նրանց մի մա­սը մյուս­նե­րի հետ թշնա­մա­կան հա­րա­բե­րութ­յու­նն­երի մեջ է, հի­շա­տակ­ված ցե­ղախմ­բե­րից յու­րա­քանչ­յուրն իր շահն ու­նի, ո­րը հա­ճախ հաս­նում է ըն­դա­մե­նը այս բարդ ի­րա­վի­ճա­կում գո­յա­տե­ւե­լու պարզ ցան­կութ­յան, Ի­րա­նի շա­հե­րի հար­ցը կա, ռուս­ներն ինչ կա­նեն, դա էլ է հարց, եւ այս­պես շա­րու­նակ: Բայց գլխա­վո­րը մնում է քրդա­կան թե­ման, մնա­ցած բո­լորն այս մե­կի են­թա­շեր­տերն են:

ԹՐԱՄՓՆ ԷՐԴՈՂԱՆԻՆ ԱՀԱԲԵԿՉՈՒԹՅԱՆ ՀՈՎԱՆԱՎՈՐ ՍԱՐՔԵՑ

Այս պա­հի հիմ­նա­կան ի­րո­ղութ­յունն այն է, որ գործ­նա­կա­նում ար­դեն տրված է քրդա­կան թե­մա­յի շուրջ պայ­քա­րի մեկ­նար­կը: Նախ, ո­րո­շա­կի պաու­զա­յից հե­տո իս­րա­յել­յան ա­վիա­ցիան վերսկ­սեց Սի­րիա­յի ռազ­մա­կան օբ­յեկտ­նե­րին հա­մա­տա­րած հար­ված­նե­րը` այս ան­գամ հաս­նե­լով ընդ­հուպ Լա­թա­կիա­յի եւ Տար­տու­սի խո­շոր ռազ­մա­պա­հեստ­նե­րին:

Իս­րա­յե­լը հաս­կա­նում է՝ ի­րենց ա­վիա­ցիա­յի հա­մար այս հատ­վա­ծում միակ վտան­գը ռուս­ներն են, ո­րոնք, սա­կայն, ընդգծ­ված չե­զո­քութ­յուն են պահ­պա­նում: Միա­ժա­մա­նակ Իս­րա­յե­լը շա­րու­նա­կում է կա­մաց-կա­մաց ընդ­լայ­նել իր ցա­մա­քա­յին ար­շա­վան­քը: Դա­մաս­կոս մտնե­լը հա­զիվ թե իս­րա­յել­յան շա­հե­րի մեջ լի­նի: Փո­խա­րե­նը, ե­թե Դա­րա­յի գո­տին Իս­րա­յե­լի կազմ մտնե­լու ցան­կութ­յուն է հայտ­նում, ա­պա այս­տե­ղից կա­րե­լի է չվե­րահսկ­վող հատ­ված­նե­րով հաս­նել ա­մե­րիկ­յան վե­րահս­կո­ղութ­յան գո­տուն, ա­պա՝ քրդե­րին: Եվ նման շար­ժը շատ փոր­ձա­գետ­ներ են հա­մա­րում Իս­րա­յե­լի հիմ­նա­կան ծրա­գի­րը, ե­թե միայն մի ո­րոշ ժա­մա­նակ Թուր­քիա­յի հետ բախ­վե­լու խնդիր չա­ռա­ջա­նա:

­Բայց ա­հա ա­մե­րիկ­յան The Wall Street Journal-ը (այլ աղբ­յուր­ներ եւս) նա­խօ­րեին հայտ­նեց, որ Թուր­քիան մե­ծաց­նում է իր ռազ­մա­կան ներ­կա­յութ­յու­նը Սի­րիա­յի հետ սահ­մա­նին, ին­չը կա­րող է վկա­յել հնա­րա­վոր լայ­նա­ծա­վալ ներ­խուժ­ման մա­սին: Հաս­կա­նա­լի է, խոս­քը Թուր­քիա­յի տա­րած­քից քրդա­կան գո­տի ներ­խու­ժե­լու մա­սին է, նաեւ հաշ­վի առ­նե­լով, որ այս օ­րե­րին թուր­քա­կան ա­վիա­ցիան ակ­տի­վո­րեն հար­ված­ներ է հասց­նում քրդա­կան օբ­յեկտ­նե­րին:

Իսկ մյուս կող­մից, ԱՄՆ-ում սպաս­վող նա­խա­գա­հի փո­փո­խութ­յու­նը ոչ միայն չի նվա­զեց­նում, այլ էա­պես ընդ­լայ­նում է Իս­րա­յե­լի հա­վակ­նութ­յուն­նե­րը, հաշ­վի առ­նե­լով, որ Թ­րամփն ու իր թե­ւը Իս­րա­յե­լի հետ հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րի շատ ա­վե­լի մեծ ջա­տա­գով են, քան հե­ռա­ցող վար­չա­կազ­մը: Եվ ա­հա, Թ­րամ­փը նա­խօ­րեին հան­դես ե­կավ հայ­տա­րա­րութ­յամբ, ո­րը հու­շում է, որ քրդե­րի դեմ Ան­կա­րա­յի հար­ձա­կումն ան­հե­տե­ւանք չի մնա: Ըստ Թ­րամ­փի. «Սի­րիա­յում Ա­սա­դի տա­պալ­ման հետ­եւում կանգ­նած էր Թուր­քիան: Ն­րանք, ով­քեր հի­մա ե­կել են իշ­խա­նութ­յան, գտնվում են Թուր­քիա­յի վե­րահս­կո­ղութ­յան տակ»: Ն­րանք աս­վա­ծի տակ պետք է տես­նել խմբա­վո­րում­նե­րի, ո­րոնք աշ­խար­հի մասշ­տա­բով ճա­նաչ­ված են ա­հա­բեկ­չա­կան: Այ­սինքն, Թ­րամփն, ըստ էութ­յան, ա­սաց հե­տեւ­յա­լը՝ Թուր­քիան զի­նել է ա­հա­բե­կիչ­նե­րին եւ գրա­վել Սի­րիան: Այս­տե­ղից Էր­դո­ղա­նին ա­հա­բե­կիչ­նե­րի պա­րագ­լուխ հռչա­կելն ըն­դա­մե­նը մեկ քայլ է, ինչ­քան էլ որ Թուրք­իայի ղե­կա­վա­րը քրդե­րի դեմ հար­ված­նե­րը հրամց­նում է ա­հա­բեկ­չութ­յան դեմ պայ­քա­րի ան­վան տակ, նաեւ ա­մեն ան­գամ պաշ­տո­նա­պես հայ­տա­րա­րե­լով, թե ի­րենք Սի­րիա­յի այս դեպ­քե­րի հետ կապ չու­նեն:

Ս­րա­նից զատ, տա­րա­ծաշր­ջա­նում ա­մե­րիկ­յան ու­ժերն այս պա­հին ակն­հայ­տո­րեն վե­րախմ­բա­վոր­ման փու­լում են: Օ­րի­նակ, հայ­տա­րար­վեց CVN 75 ա­վիակ­րա­յին հար­վա­ծա­յին խմբա­վո­րու­մը Մեր­ձա­վոր Ար­եւել­քում Կենտ­րո­նա­կան հրա­մա­նա­տա­րութ­յան պա­տաս­խա­նատ­վութ­յան տակ տե­ղա­փո­խե­լու մա­սին, որն էա­պես բարձ­րաց­նում է տա­րա­ծաշր­ջա­նում ա­մե­րիկ­յան զի­նու­ժի մա­կա­դա­կը: Հայ­տա­րար­վում են նաեւ Իս­րա­յե­լի ռազ­մաօ­դա­յին ու­ժե­րի կող­մից նոր մասշ­տա­բա­յին օ­պե­րա­ցիա­նե­րի պատ­րաստ­վե­լու մա­սին, որ­պես թի­րախ ներ­կա­յաց­նե­լով հու­սիթ­նե­րին կամ նույ­նիսկ՝ Ի­րա­նին: Բայց այն, որ Թուր­քիան վեր­ջին օ­րերս սպառ­նում է, որ կոչն­չաց­նի իս­րա­յել­յան ինք­նա­թիռ­նե­րը, ա­վե­լի շատ հու­շում է, որ այս ամ­բողջ ցու­ցադ­րա­կան ռազ­մա­կան քայ­լերն ի­րա­կա­նում Էր­դո­ղա­նը կա­րող է հա­մա­րել ի­րեն ուղղ­ված: Մեկ նյո­ւանս եւս հաշ­վի առ­նե­լով. Ի­րա­նի դեմ մեծ պա­տե­րազ­մի դեպ­քում Ռու­սաս­տա­նը հաս­տատ կխառն­վի, Թուր­քիա­յի պա­րա­գա­յում՝ չի խառն­վի: Նաեւ, որ Քուր­դիս­տա­նի ստեղծ­ման դեպ­քում ԱՄՆ-ի հա­մար Թուր­քիա­յի, նաեւ ներ­կա տես­քով Թուր­քիա­յի կա­րի­քը հաս­նում է նվա­զա­գույ­նի:

­Սի­րիա­կան ի­րա­դար­ձութ­յու­ննե­րի զար­գաց­ման ֆո­նին ա­ռիթ ու­նե­ցել ենք են­թադ­րութ­յուն հայտ­նել, որ Էր­դո­ղա­նը ներ­խու­ժե­լով Սի­րիա, հայտն­վեց թա­կար­դում: Ներ­կա ի­րա­դար­ձութ­յուն­ներն էլ գա­լիս են հու­շե­լու, որ թա­կարդն Էր­դո­ղա­նի շուրջ գնա­լով միայն սեղմ­վում է: