ԱԼԻԵՎՆ ԷԼ Է ՏԵՍՆՈՒՄ, ՈՐ ՓՈՐՁՎԱԾ ԷՐԴՈՂԱՆԸ ԵՐԿՈՒ ՈՏՔՈՎ ԹԱԿԱ՞ՐԴՆ ԸՆԿԱՎ
ՎերլուծությունՍիրիական իրադարձությունները շարունակում են մեծապես կարեւորվել Հայաստանի համար, հաշվի առնելով, որ ցանկացած զարգացման դեպքում վերջնական պատկերը, որը կձեւավորվի, պարզապես չի կարող ազդեցություն չթողնել մեր երկրի վրա: Ընդ որում, ինչպես ծայրահեղ բացասական, մինչեւ, որքան էլ քիչ հավանական է թվում, միանգամայն դրական իմաստով: Նաեւ շատ կարեւոր հարց է, թե ինչպե՞ս է տեսնում այդ ամենը Ալիեւը:
ԻՐԱՆԻ ՏԱՐՕՐԻՆԱԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ
Ինչեւէ, վերջին երկու օրերին, այն է՝ հետասադյան Սիրիայում իրավիճակը, մի կողմից, դեռեւս միանգամայն կանխատեսելի սցենարի մեջ է: Բայց հարցականների պակաս էլ չկա:
Այստեղ նախ ֆիքսենք ընդհանրական ֆոնը: Նախ, երկու առանցքային խաղացողներ՝ Ռուսաստանը եւ Իրանը, միգուցե որոշակի պայմանավոր վածությունների արդյունքում, միգուցե Էրդողանի հերթական դավաճանության արդյունքում այս պահին սիրիական ընդհանուր խաղի մեջ տեսանելի չեն: Իրանն առհասարակ որեւէ տեսանելի գործառույթ, դիրք այս պահին չունի, որի պատճառով թեհրանյան որոշակի ուժեր արդեն իսկ սկսել են գործող իշխանություններին մեղադրել դավաճանության մեջ: Ու հաշվի առնելով, թե ինչպես Իրանն առանց մատը մատին տալու, ինչ-ինչ կասկածելի բացատրություններով բառացիորեն փախավ Սիրիայից, նման մեղադրանքները կարող են իրենց հիմքում որոշակի փաստարկներ ունենալ: Իհարկե, կա նաեւ այն բացատրությունը, որ Իրանում պետության գլուխն ամենեւին էլ նախագահը չէ: Բայց նաեւ չմոռանանք, որ վերջին ժամանակներս քանիցս խոսակցություններ տարածվեցին գերագույն առաջնորդ Ալի Խամենեիի վատ առողջական վիճակի մասին: Եթե անգամ ընդունենք, որ այդ լուրերը ֆեյք են, ապա մեկ է, կա նաեւ այն հարցը, թե արդեն 85 տարին բոլորող Խամենեին ի վիճակի՞ է կայուն վերահսկողության տակ պահել իշխանության նախագահական թեւը: Միաժամանակ, եթե պարզվի, որ Խամենեիի մոտ ինչ-ինչ տարիքային, առողջական կամ այլ խնդիրներ կան, դա կարող է տարածվել նրա վերահսկողության տակ գործող Հեղափոխության պահապանների կորպուսի գործունեության վրա եւս: Եվ այս ամենը նորից գնում-հասնում է այն հարցին, թե իրականում նախկին նախագահ Ռայիսիի ողբերգական կործանումը պատահակա՞ն էր, ինչը շտապեցին հաստատել ներկա իշխանությունները, որոնց գործունեության, ավելի կոնկրետ՝ անգործունեության արդյունքում է, որ մասնավորապես Սիրիայում այս վիճակն է, չհաշված այն կորուստները, որոնք կրեց «Հեզբոլլահը»: Ու դեռ կարող է կրել, հաշվի առնելով սիրիական ներկա իրողությունները, ինչին դեռ կհասնենք: Վերջապես, անհասկանալիորեն մի գլուխ հետաձգվում է նաեւ Ռուսաստանի հետ աղմուկ հանած ռազմավարական գործընկերության մասին պայմանագիրը, որը եւս տարակուսանքներ է առաջացնում Թեհրանի ներկա քաղաքական կուրսի հետ կապված: Կարճ ասած, Իրանի հետ կապված հարցեր կան, եւ դրանք դեռ մնում են բաց:
Ինչ վերաբերում է Ռուսաստանին, մի կողմից Էրդողանը, մյուս կողմից՝ սիրիական, եթե կարելի է ասել՝ նոր իշխանությունները դեռ պնդում են, որ ցանկանում են Մոսկվայի հետ լավ հարաբերություններ պահպանել, եւ որ այս պահին ռուսական բազաների հետ կապված որեւէ խնդիր չկա: Նաեւ, որ պետք են նոր պայմանավորվածություններ, եւ բազաները կարող են մնալ: Այդ տեսակետին է նաեւ ռուսական տեղեկացված աղբյուրներից մեկը, որը հայտնում է, որ Սիրիայից ռուսական կոնտինգենտի ավիացիոն եւ հակաօդային բաղադրիչի մի մասը կտեղափոխվի Ռուսաստան՝ ուկրաինական ուղղությամբ գործարկելու համար: Նաեւ, որ ֆունկցիոնալ իմաստով այդ ուժերն արդեն Սիրիայում պահել պետք չեն: Բայց միաժամանակ, որ դա չի վերաբերում նավատորմին, որը կմնա, այդ թվում՝ ցամաքային եւ օդուժի այն քանակությունը, որը պետք է բազաների եւ նավատորմի թիկունքային ապահովման համար: Կարճ ասած, նման պայմանների պահպանման դեպքում Ռուսաստանը Սիրիայում իր գլոբալ դիրքերը պահպանում է, սակայն դուրս է գալիս ընթացիկ գործընթացներից: Եվ եթե ռեալ նայենք, դա միգուցե հենց Մոսկվայի շահերին համահունչ է:
ԻՍՐԱՅԵԼԸ ՀԱՍԱՎ ԴԱՄԱՍԿՈՍԻՆ
Սիրիայում գործող բուն ուժերից Թուրքիան, թեեւ համարվում է հաղթող կողմ, բայց նաեւ պակաս հիմնավոր չէ այն մոտեցումը, թե այստեղ փորձված Էրդողանը երկու ոտքով թակարդն է ընկել: Այսպես, Էրդողանն այս պահին ակտիվորեն փորձում է առաջ տանել Սիրիայի միասնականության թեման, եւ հասկանալի է, թե ինչ իմաստով: ԱՄՆ-ի եւ Իսրայելի հովանու տակ գտնվող քրդերն այս օրերին շարունակում են ակտիվորեն ընդլայնել իրենց տիրույթները, արդեն անթաքույց խոսելով, որ կարող են ձեւականորեն մնալ Սիրիայի կազմում, սակայն ամենալայն՝ անկախ պետականության հասնող կարգավիճակով եւ այն բոլոր տարածքներում, որոնք իրենց վերահսկողության տակ են: Եթե ոչ, ապա պարզապես անկախություն կհռչակեն: Դա Թուրքիայի մղձավանջային տարբերակն է՝ Քուրդիստան իր հարեւանությամբ, որին շատ արագ կմիանա նաեւ իրաքյան Քուրդիստանը՝ հավակնելով թուրքական քրդաբնակ տարածքներին եւս: Այսինքն, Թուրքիան իր հարեւանությամբ կունենա ոչ թե իր ներկայացրածով, ահաբեկչական քրդական ուժեր, այլ` քրդական պետություն իր բանակով եւ նման ամեն ինչով հանդերձ: Ավելին, նաեւ հզոր պոտենցիալով, հաշվի առնելով նավթագազային առատ պաշարների առկայությունը: Էրդողանի ասած` միասնական Սիրիան, ըստ էության, նշանակում էր ոչ մի Քուրդիստան: Բայց եղավ Թրամփի բաց մեսիջը, որ իշխանության գալուն պես քրդերի դեմ հարձակումը կհամարի ԱՄՆ-ի վրա հարձակում:
Մյուս կողմից էլ, մինչ Էրդողանն էյֆորիկ վիճակում էր հայտնվել Հալեպում եւ Դամասկոսում ի հայտ եկող թուրքական դրոշների տեսքի՝ իրեն պատկերացնելով այդ տարածքների տերը, Իսրայելը, առանց ավելորդ աղմուկի, սկսեց կամաց-կամաց առաջանալ հարավային Սիրիայում՝ «ձեռքի հետ» էլ ամերիկյան ավիացիայի օգնությամբ ոչնչացնելով Ասադից մնացած ողջ ռազմական պոտենցիալը, այդ թվում՝ ռազմական նավատորմը: Սրանով իրենց սիրիական իշխանություն պատկերացնող նոր ուժերին գործնականում որեւէ հնարավորություն չի մնում պատշաճ դիմադրություն կազմակերպելու համար: Առավել եւս, որ թեեւ այդ խմբավորումներն առաջին հայացքից գործում էին Էրդողանի հրահանգներով, սակայն դրանց մեջ քիչ չեն Իսրայելից եւ ԱՄՆ-ից հովանավորվողները, որոնք արդեն իսկ բախումներ են սկսել էրդողանական վարձկանների հետ:
Եվ ահա, երեկ օրվա առաջին կեսին իսրայելյան ուժերը Դամասկոսից ընդամենը 20 կիլոմետրի վրա էին, եւ այդպես էլ տեսանելի չէր այն ուժը, որն ի զորու է կամ նույնիսկ ցանկություն ունի կանգնեցնել այդ շարժը, եթե Իսրայելը փորձի վերցնել նաեւ Սիրիայի մայրաքաղաքը: Միաժամանակ, իսրայելյան բանակը շարժվելով նաեւ Լիբանանի սահմանների երկայքով, շրջանցում է «Հեզբոլլահի» պաշտպանական համակարգը եւ եթե հարվածի թիկունքից, այս խմբավորումը եւս բարդ վիճակում է հայտնվելու, իսկ Իրանը՝ նոր պարտություն կկրի:
Կա նաեւ այն վարկածը, որ Թուրքիան եւ Իսրայելը պարզապես պայմանավորվել են կիսել Սիրիան: Բայց մեկ է, քրդական խնդիրը նաեւ այս վարկածին է հարվածում: Այսինքն, վերահսկելով հարավային Սիրիան, Իսրայելը միանում է այստեղ եղած ամերիկյան վերահսկողության գոտուն, այստեղից էլ՝ Դեր Զորի հատվածին, որը քրդերի վերահսկողության տակ է: Այս դեպքում արդեն Քուրդիստանի ստեղծումը դառնում է անխուսափելի: Հաշվի առնելով, որ սա Իսրայելի համար հնարավորություն է՝ օգտվել այդ տարածքների նավթագազային պոտենցիալից՝ դրանով զրոյացնելով արտաքին աշխարհից իր էներգետիկ կախվածությունը: Իսկ ահա Թուրքիային, եթե անգամ ինչ-որ բան են պայմանավորվել, նման իրողությունը դնելու է մասնատման հեռանկարի առաջ՝ լինի այս պահին, թե մի 5-10 տարուց: Հաշվի առնելով նաեւ, որ Քուրդիստանի ստեղծման դեպքում ԱՄՆ-ին այլեւս տարածաշրջանում Թուրքիայի պես դաշնակից հաստատ պետք չէ: Բոլոր խաղադրույքները կկատարեն Քուրդիստանի վրա, որը տարածաշրջանում ունենալով կենտրոնական դիրք, հնարավորություն կտա վերահսկել ողջ Մերձավոր Արեւելքը: Եվ, վստահ եղեք, շատ արագ իր տնտեսական, ռազմական պոտենցիալով առաջ կանցնի Թուրքիայից էլ, Իրանից էլ:
ԻՆՉ ՀՈՒՇԵՑ ԴՈՒԳԻՆՆ ԷՐԴՈՂԱՆԻՆ
Հաշվի առնելով բոլոր վտանգավոր հետեւանքները, Էրդողանի համար մեկ ռեալ ուղի է մնում՝ սեփական ողջ ուժերով գրոհել քրդերի վրա: Սակայն բացի այն, որ ԱՄՆ-ից արդեն ուղիղ ձեւով սպառնում են պատժամիջոցներով, քրդերն էլ իրենց հերթին են համընդհանուր մոբիլիզացիա հայտարարել, ինչպես նաեւ, արագորեն իրաքյան Քուրդիստանից այստեղ են ժամանում պատրաստված քրդական ստորաբաժանումները: Իսկ թե մինչեւ ուր կհասնի Իսրայելը, եթե Էրդողանն ունեցած-չունեցածը կենտրոնացնի քրդերի դեմ, սա էլ է մեծ հարց:
Էրդողանը կարող է նաեւ դիմել Մոսկվայի եւ Թեհրանի օգնությանը: Եվ այն, որ հիմնական հարվածային ուժ «Հայաթ Թահրիր ալ-Շամ»- ի առաջնորդ եւ Ասադի փոխարինողի համարում ունեցող Աբու Մուհամմադ Ալ-Ջուլանին Կատարի միջոցով անձնական ուղերձ հղեց Իրանի ՝ «ընդհանուր իսլամական սկզբունքների» վրա հիմնված համագործակցության առաջարկով, դրան է նմանվում։ Բայց, չնայած դրան, Էրդողանին պետք է որ մտահոգի ռուս փիլիսոփա, ռուսական քաղաքական ստրատեգի համարում ունեցող Ալեքսանդր Դուգինի հայտարարությունը. «Սիրիան թակարդ էր Էրդողանի համար: Նա ռազմավարական սխալ թույլ տվեց: Նա դավաճանեց Ռուսաստանին: Նա դավաճանեց Իրանին: Նա դատապարտված է մեռնելու։ Քեմալականների վախճանը հիմա է սկսվել: Քեմալականներ, մենք ձեզ աջակցել ենք մինչեւ այս պահը: Այսուհետ դուք կզղջաք»:
Նաեւ չմոռանանք, որ Թրամփն արդեն Մոսկվային ակնարկել է պայմանավորվելու մասին: Կարող է ստացվել Ուկրաինայի դիմաց Մերձավոր Արեւելքը: Թեեւ Իրանի հետ կապված, հիշեցնենք, դեռ հարցեր կան:
Ու երեւի այս ամենն Ալիեւն էլ է տեսնում: