ԻՆՉ Է ՀՈՒՇՈՒՄ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻՆ ՍԻՐԻԱՅՈՒՄ ՏԵՂԻ ՈՒՆԵՑԱԾԸ
ՄիջազգայինՍիրիայում տեղի ունեցած իրադարձություններն ինքնին Հայաստանի համար մեծ կարեւորություն են ներկայացնում այն իմաստով, որ երբ մեծ տարածաշրջանում նման մասշտաբային զարգացումներ կան, դրանք այս կամ այն կերպ ազդելու են մեզ վրա: Բայց դա ամբողջը չէ. երբ հաշվի ենք առնում, որ այդ իրադարձությունների մեջ ներգրավված են մեր փոքր տարածաշրջանի երեք առանցքային ուժերը՝ Ռուսաստանը, Իրանը եւ Թուրքիան, ընդ որում, առաջին հայացքից հակամարտող դիրքերից, ապա առաջ է գալիս այն լուրջ վտանգը, որ այդ հակամարտությունը Սիրիայից կարող է տեղափոխվել հարավկովկասյան գոտի, որտեղ ամենախոցելի վիճակում այս պահին հենց Հայաստանն է:
ԻՆՉՈՒ ԻՐԱՆԸ ՉՕԳՆԵՑ ԱՍԱԴԻՆ
Այսպիսով, հասկանալու համար, թե ինչ կարգի վտանգի առաջ է այս պահին հայտնվել Հայաստանը, նախ գլուխ հանել է պետք, թե սիրիական ուղղությամբ Ռուսաստանի, Իրանի եւ Թուրքիայի հակասություններն ինչ մակարդակի են եւ որքանով խորանալու հակում ունեն: Այսպիսով, ի՞նչ եղավ Սիրիայում:
Առաջին տպավորությունը սա է՝ Թուրքիայի հրահրմամբ եւ աջակցությամբ տարաբնույթ ծայրահեղական խմբերը, որոնք մինչ այդ գտնվում էին Իդլիբի գոտում, անցան հարձակման, վերջնարդյունքում գրավեցին Դամասկոսը եւ նախագահ Ասադին ստիպեցին փախուստի դիմել: Ու սա այն դեպքում, երբ Աստանայի ձեւաչափով եռակողմ փաստաթղթով Թուրքիան Ռուսաստանի եւ Իրանի առաջ պարտավորություն էր ստանձնել, որ վերահսկողության տակ կպահի Իդլիբի եւ Սիրիայի հյուսիսային գոտում տեղակայված այդ ուժերին: Ու հիմա, նրանց մարտադաշտ հանելով, փաստացի թիկունքից հարվածեց Մոսկվային եւ Թեհրանին:
Եթե առաջնորդվենք այս տարբերակով, ապա դա նշանակում է, որ Թուրքիան բացահայտ բախման է գնացել Ռուսաստանի եւ Թեհրանի դեմ: Այսինքն, չկա որեւէ երաշխիք, որ այդ հակամարտությունը նաեւ Հայաստանում չի ծավալվելու:
Բայց մյուս կողմից, որքան էլ որ այդ սցենարը մնում է առաջնային, որոշակի դետալներ, այնուամենայնիվ, կան: Նախ, ինչպե՞ս եղավ, որ սիրիական բանակն այսքան արագ եւ նման ջախջախիչ պարտություն կրեց: Պատասխանն այստեղ միանգամայն պարզ է՝ սիրիական բանակը պարզապես չկռվեց: Եվ սա այն դեպքում, երբ, ինչպես տեղեկացնում է Իրանը, իրենք նախապես զգուշացրել էին Ասադին, որ նման հարձակում է պատրաստվել, ավելին, որ առաջարկել են անհրաժեշտ օժանդակությունը, որը չի ընդունվել: Վերջապես, որ այս օրերին Սիրիա են մտել «Հեզբոլլահի» զգալի ուժեր, բայց տեսնելով, որ սիրիական բանակը ոչինչ չի անում, հեռացել են: Միգուցե այդպես էլ կա: Բայց նաեւ չմոռանանք, թե Թեհրանի համար ինչ կարեւոր նշանակություն ուներ Սիրիան, որի անկման դեպքում հաջորդ թիրախը կարող է հենց Իրանը դառնալ: Այսինքն, շատ ավելի տրամաբանական տեսք կունենար, որ Իրանը, անգամ առանց Ասադի համաձայնության, խոշոր ուժեր մտցներ Սիրիա՝ կանգնեցնելով գրոհայիններին: Առավել եւս, որ նրանց այդքան արագ հարձակումը ոչ թե սեփական անհաղթահարելի ուժի վկայությունն էր, այլ` ընդամենը սիրիական բանակի չկռվելու: Այն իմաստով, որ մեկ-երկու հատվածներում, որտեղ եղավ դիմադրություն, գրոհայինները չկարողացան առաջ շարժվել: Այսինքն, Իրանը այս հարձակումը կանգնեցնելու ողջ պոտենցիալն ուներ, նաեւ հաշվի առնելով, որ կստանար ռուսների աջակցությունը: Բայց, կրկնենք, այս ամենն անգամ հաշվի առնելով, Իրանը գործնականում որեւէ ռեալ քայլ չարեց, ինչքան էլ որ իր համար ծայրահեղ վատ սցենար իրականացավ:
Եվ մյուս կողմից, եթե գրոհայինների հարձակման առաջին օրերին ռուսները միանգամայն ակտիվ էին գործում՝ մի շարք լուրջ հարվածներ հասցնելով հարձակվողների թիկունքին, ապա այն բանից հետո, երբ Իրանի արտգործնախարար Արախչին մեկնեց Թուրքիա, ապա՝ Ռուսաստան, ռուսական ուժերը եւս կտրուկ պասիվացան: Բացատրությունն այն է, որ ռուսները Սիրիայում ունեն օդային եւ ծովային ուժեր, որոնք չստանալով սիրիական բանակի ցամաքային աջակցությունը, այլեւս ոչինչ անել չէին կարող: Բայց ահա մյուս կողմից էլ գրոհայիններն այդպես էլ չփորձեցին ռազմական ներխուժում իրականացնել Լաթակիա եւ Տարտուս, որտեղ գտնվում են ռուսական բազաները: Ավելին, նախօրեին ռուսական կողմը հայտարարեց, որ ռուսական դիվանագիտական եւ ռազմական կորպուսների անվտանգությունը արդեն փաստացի իշխանությունը վերցրած ուժերը երաշխավորում են: Ընդ որում` նկատենք, որ Իրանի՝ Դամասկոսում դեսպանատան վրա ինչ-որ հարձակում, այնուամենայնիվ, եղավ, չնայած դա էլ զարգացում չստացավ: Մեկ դրվագ եւս. գրոհայինների հարձակման առաջին օրերին լուր շրջանառվեց, որ Ասադը մեկնել է Մոսկվա, բայց նաեւ, որ Պուտինի հետ հանդիպում տեղի չի ունեցել: Եթե այդպես է, նշանակում է, որ Մոսկվան Ասադի հետ լուրջ խնդիր ունեցել է, ինչքան էլ որ վերջում նրան քաղաքական ապաստարան տվեց:
Նշանակո՞ւմ է այս ամենը, որ ի սկզբանե կամ, ելնելով ընթացիկ իրողություններից, Մոսկվան եւ Թեհրանը որոշակի պայմանավորվածություններ են ձեռք բերել Անկարայի հետ: Դատելով Դամասկոսի անկման եւ Ասադի փախուստի` նախօրեին Դոհայում երեք երկրների արտգործնախարարների հանդիպումից, այդ տարբերակը միանգամայն իրատեսական է թվում: Առավել եւս, հաշվի առնելով այն փաստացի պատկերը, որն այս պահին կա Սիրիայում, եւ որի մեջ թաթախվել է Թուրքիան:
ՀԵՏԱՍԱԴՅԱՆ ՍԻՐԻԱՆ
Նախ ֆիքսենք, որ ամերիկյան վերահսկողության տակ գտնվող քրդական ուժերը, որոնք վերահսկում են Եփրատի գոտին եւ դրանից արեւելք ընկած սիրիական ողջ տարածքը, այս ընթացքում մի բան էլ իրենց դիրքերը բարելավեցին՝ գրավելով Դեր Զորը: Ընդ որում, խոսքը Սիրիայի հիմնական նավթագազային գոտու մասին է, որի մասին նախօրեին նաեւ Թրամփն արտահայտվեց: Որ անցած պատերազմում ինքն է այդ գոտին պահել ամերիկյան վերահսկողության տակ եւ հիմա էլ չի պատրաստվում հանձնել, հենց անցավ իշխանության:
Սիրիայի հարավում էլ հարձակման անցավ Իսրայելը՝ վերահսկողության տակ վերցնելով ոչ միայն Հոլանի բարձունքների չեզոք գոտին, այլ շարունակում է առաջ շարժվել: Ավելին, Իսրայելը չեղարկեց 1974 թվականի համաձայնագրերից, որը նշանակում է, որ կփորձի առավելագույնս առաջ գնալ Սիրիայում:
Այսպիսով, ի հայտ է գալիս երկու հնարավոր սցենար: Առաջինը, Իսրայելը կգրավի Սիրիայի հարավային հատվածը, արեւելքը կմնա քրդերին, հյուսիսը՝ Թուրքիային, կենտրոնական գոտին էլ ահաբեկչական տարաբնույթ խմբավորումների հոշոտման տակ կմնա: Միգուցե այս տարբերակով, Լաթակիան, այն է՝ ալավիների գոտին կմնա ռուսական վերահսկողության տակ, եթե Մոսկվան այդ խաղի մեջ է:
Սակայն այս տարբերակը Թուրքիայի համար ապագայում պոտենցիալ ռեալ վտանգ է: Սա տանում է անկախ Քուրդիստանի ստեղծման՝ ամերիկյան եւ իսրայելյան վերահսկողությամբ: Շատ կարճ ժամանակում այն կտարածվի հյուսիսային Իրաքում եւ կդառնա Թուրքիայի համար մահացու վտանգ:
Բայց կա նաեւ երկրորդ սցենարը: Թուրքիան այս հարձակումների ֆոնին կփորձի արագորեն լուծել քրդերի հարցը: Ամեն դեպքում, քիչ չեն փորձագիտական պնդումները, որ արդեն այս պահին քրդական գոտի ներխուժելու ոչ թե ծրագրեր են մշակվում, այլ անցնում են դրանց իրականացմանը: Այս դեպքում արդեն նաեւ հարավն Իսրայելին թողնելու հարցում լուրջ կասկածներ կառաջանան: Իսկ նման իրավիճակում նաեւ ի հայտ է գալիս թուրք-իսրայելյան ուղիղ բախման ռեալ հեռանկար: Իսկ դա Անկարայի համար արդեն մեծապես կարեւորում է ռուսների ներկայության պահպանումը Լաթակիայում եւ Տարտուսում: Այսինքն, երբ Էրդողանը հայտարարում է, թե աշխարհում երկու ռեալ գործիչ է մնացել՝ ինքն ու Պուտինը, թերեւս հենց այս երկրորդ սխեմայի տրամաբանության մեջ է:
ԻՆՉԻ ԿԱՐՈՂ Է ՍՊԱՍԵԼ ՀԱՅԱՍՏԱՆԸ
Այսպիսով, գոնե այս փուլում Էրդողանը փորձում է ցույց տալ, որ Մոսկվայի հետ ուղիղ բախման գնալ չի ցանկանում: Իրականո՞ւմ չի գնա, դա կախված է այն երկու սցենարներից մեկից, որը կսկսի կյանքի կոչվել: Եթե չգնա ռուսների հետ բախման, քիչ հավանական է թվում, որ ուղիղ կամ Ալիեւի միջոցով կփորձի այս պահին գնալ հարձակման Սյունիքում:
Բայց դա ընդամենը տեսական ենթադրություն է: Իրականում Սիրիան Հայաստանի համար այսպիսի ազդակ դարձավ. անկախ պատճառներից, սիրիական բանակի կռվել-չկռվելուց, Ասադի սխալներից, իրողությունն այն է, որ Իրանը, որի վրա էր դրված ցամաքում Սիրիայի պաշտպանությունը, որեւէ ռեալ քայլի չգնաց: Իսկ ռուսների օդային աջակցությունն արդեն ի վիճակի չէր իրավիճակ փոխել: Եվ ահա, Հայաստանում եւս կա եւ ակտիվորեն քարոզվում է այն կարծիքը, թե մեր երկիրը հանգիստ կարող է ՀԱՊԿ-ից դուրս գալ, եւ Իրանը ոչ մի դեպքում թույլ չի տա թուրք-ազերիական ուժերի մուտքը Սյունիք: Այն դեպքում, երբ Իրանն իր համար էական նշանակություն ունեցող կետում՝ Սիրիայում, այդպես էլ գեղեցիկ հայտարարություններից այն կողմ չանցավ, հարց է առաջ բերում՝ իսկ Սյունիքում Թեհրանի հռչակած «կարմիր գիծը» քանի՞ կոպեկի արժեք ունի: Առավել եւս, երբ սիրիական հաղթանակը պետք է որ մեծապես ոգեւորի Էրդողանին եւ Ալիեւին:
Մյուս կողմից, կրկնենք, գոնե այս առաջին տպավորությամբ Էրդողանը որեւէ ցանկություն չունի Մոսկվայի հետ ուղիղ բախման գնալ: Այսինքն, երբ Նիկոլը Սյունիքից դուրս է բերում ռուսական կոնտինգենտը, դրանով արդեն բացում է դեպի այդ ուղղություն թուրք-ազերիական տանդեմի մուտքի դռները: Իսկ ընդհանրական իմաստով, երբ այս թեժ օրերին խոսում է ՀԱՊԿ-ից դուրս գալու մասին, ապա դրանով ողջ Հայաստանն է փորձում սկուտեղի վար մատուցել Էրդողանին:
Ճիշտ է, նորից վազել էր Փարիզ, ասում են` մի փոքրիկ ձեռքսեղմում է ունեցել Թրամփի հետ: Իսկ Թրամփը բոլորին շատ պարզ հասկացրեց նույն Սիրիայի օրինակով՝ իրեն միայն բիզնեսն է հետաքրքրում, կոնկրետ դեպքում՝ նավթը, իսկ մյուսները կարող են ինչքան ուզում են իրար կոտորեն: Եվ դժվար է պատկերացնել, որ եվրոպացիներից Թրամփին առաջինն ընդունած Մակրոնը կցանկանա Թրամփի նախապատվություններին դեմ գնալ, ինչքան էլ որ Նիկոլին «ազիզ ախպոր» տեղ է ընդունում:
Այսպիսով, գալիս ենք չափազանց պարզ իրողության: Իսկ Ռուսաստանը կցանկանա՞ իր դրոշի պաշտպանության տակ պահել Հայաստանը՝ ի դեմս ՀԱՊԿ-ից դուրս եկող Նիկոլի: Թե՞ կնախընտրի նման մի գործարքի էլ այստեղ գնալ՝ Սիրիայի օրինակով: Նիկոլը մոտ ժամանակներս Ռուսաստան գնալու առիթներ ունի, եւ, թերեւս, մի վերջին անգամ այս բոլոր իրողությունները նրա առաջ կդրվեն: