ՎՏԱՆԳԸ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՇՈՒՐՋ ՇԱՏ ՌԵԱԼ Է
ՎերլուծությունԵրեկ Նիկոլը նորից ԱԺ-ում էր եւ հերթական անգամ սկսեց ժամերով փիլիսոփայել անգամ չգիտես ինչի շուրջ: Սկսելով նրանից, թե բյուջեն բոլորինն է, հասավ այն մտքին, թե Հայաստանն «ազգ-նահատակ» կարգավիճակում է, եւ դա հաղթահարելու ամենեւին էլ լավագույն տարբերակը «ազգ-բանակ» մեխանիզմը չէ: Այստեղից էլ հասավ «մտքին», քանի որ աշխարհում համատարած խախտում են միջազգային օրենքները, մենք պետք է գործենք այդ օրենքների համաձայն, որ ուժեղ լինենք: Մի քիչ էլ Թումանյանից խոսեց եւ, պտտվելով, եկավ-հասավ Արցախին:
ՆԻԿՈԼԻ ՀԵՐԹԱԿԱՆ ՀԵՔԻԱԹԱՇԱՐՔԸ
Այս երկարաշունչ ճառի իմաստը կարծես թե տանում էր Նիկոլի կողմից ինքնաարդարացման հերթական փորձին՝ կապված այն ամենի հետ, թե ինչ տեղի ունեցավ Արցախի հետ: Ու գլխավոր «հիմնավորումը» էլի նույնն էր, ինչի մասին շատ է խոսել: Թե այդ բոլոր աղետների հիմնական նպատակը պետություն պահելու նպատակն էր:
Որքանով է ճիշտ թե սխալ Նիկոլը իր այդ փիլիսոփայություններով, արդեն անգամ իմաստ էլ չունի խոսել: Առավել եւս, որ այդ ճառն ավարտեց այդ ամենի հետ միայն Նիկոլին հայտնի կապ ունեցող մտքով՝ «Կողմ քվեարկեք պետական բյուջեին»: Եվ իրոք, ամեն մի ողջամիտ մարդու համար դժվար կլինի հասկանալ, թե որն է ժամանակին Նիկոլի արած եւ այս անգամ էլ հիշատակած` «Արցախը Հայաստան է, եւ՝ վերջ» հայտարարության կապը 2025թ.-ի պետական բյուջեի հետ: Չնայած դրան, Նիկոլի այս հախուռն մտքերի որոշ դետալների վրա իմաստ ունի կենտրոնանալ:
Ամենագլխավորը, որ մինչ իր իշխանության գալը, Հայաստանը (ներառյալ՝ Արցախը) ամենեւին էլ չուներ «ազգ-նահատակի» հոգեբանություն: Այն է՝ Հայաստանը պայքարել եւ պայքարում էր Ցեղասպանության միջազգային ճանաչման ուղղությամբ, բայց նաեւ ոչ մի դեպքում աշխարհը դա չէր դիտարկում` որպես Նիկոլի ասած «ազգ-նահատակի» դրսեւորում: Ընդհակառակը, Հայաստանն ընկալվում էր, որպես պատերազմում հաղթած կողմ, որի հետ Բաքուն եւ Անկարան խոսում էին «գոնե 5 շրջան վերադարձրեք» տրամաբանությամբ, իսկ Սահմանադրություն փոխելու, Ցեղասպանությունից հրաժարվելու եւ նման բաների հետ կապված ակնարկ անգամ չկար: Իսկ պատերազմը Հայաստանը հաղթել էր հենց «ազգ-բանակ» տրամաբանության շրջանակներում, որքան էլ որ այն ժամանակ նման տերմին դեռ չէր կիրառվում: Իսկ ահա Նիկոլի օրոք է, որ Հայաստանը սկսեց դիտարկվել, որպես «ազգ-նահատակ», որին ազերիներն ինչ պահանջ ասես, որ կարող են ներկայացնել: Ավելին, որը, ինչպես հերթական անգամ նույն Նիկոլն արտահայտվեց, կանգնած է լինել-չլինելու հեռանկարի առաջ:
Թե ինչ կապ ունի սրա հետ գալիք տարվա բյուջեն, դա եւս կարելի է կռահել: Պարզապես այն բյուջեն եւ հարակից օրենքները, որն ընդունելու դեպքում կարող է վերջնականապես պայթեցնել Հայաստանի տնտեսությունը, հիմնավորելու համար ասելիք նա առանձնապես չունի: Այսինքն, ի՞նչ մասնագիտական հիմնավորման մասին կարող է խոսք լինել, եթե երկիրը գոյատեւում է վեց տարում կրկնապատկված պետական պարտքի հաշվին, եւ կարող է արդեն պարտք տվող էլ չլինել: Գումարած, որ Ռուսաստանը հնարավորություն էր տվել՝ իր արտաքին առեւտրի որոշակի միջնորդ դառնալ, դրանով նկատելի մուտքեր ապահովել, եւ դա եւս կարող է Արեւմուտքին ծառայելու պատճառով զրոյանալ: Եվ երբ կառավարություն կոչվածը, դեռ անգամ չընդունված, արդեն իսկ նվազեցնում է գալիք տարվա բյուջեի մասին սեփական կանխատեսումները, ոչ թե պարզապես ասվածի հիմնավորումն է, այլ նշանակում է, որ նիկոլյան վերնախավն իրականում շատ լավ է հասկանում, թե ուր են տարել եւ տանում երկիրը:
ԻՍԿ ԹՈՒՐՔԻԱՆ ԿՀԱՄԱՁԱՅՆԻ՞ ԲԱՆԱԿՑԵԼ
Այս ամենով հանդերձ, Նիկոլի խոսքում նաեւ հերթական անգամ մեկ միտք նկատվեց, որն արդեն մտածելու առիթ իրոք տալիս է: Նա, ըստ էության, նորից բերեց եւ ներկա վիճակը կապեց տարածաշրջանային իրողությունների հետ, որի հիմքում, հասկանալի է, Ադրբեջանի հետ «խաղաղության պայմանագրի» միտքն է: Ու այստեղ այն հարցն է առաջ գալիս, թե ո՞ւր մնաց այդ պայմանագիրը, որի հետ կապված դեռ անցած ամիս էին հայտարարում, թե ամեն բան համաձայնեցված է եւ մնում է միայն ինչ-ինչ հղկումներ՝ ձեւակերպումների հետ կապված: Ադրբեջանը պաուզա էր վերցրել իր մոտ անցկացվող գագաթաժողովի հետ կապված, որը սակայն, վաղուց է ավարտվել, եւ դեռ պայմանագիր ստորագրել-չստորագրելու, կամ գոնե արտգործնախարարների հանդիպման մասին որեւէ խոսակցություն չկա: Միրզոյան Արոն այս օրերին նորից եվրոպաներում է՝ ԵՄ-Հայաստան հարաբերությունների հարցերով եւ Միջազգային քրեական դատարանում ինչ-որ քննարկումների մեջ: Իսկ ահա Բայրամովը մեկնել է Իրան, եւ այս այցին, իհարկե, արժե անդրադառնալ:
Այցի պաշտոնական առիթը Տնտեսական համագործակցության կազմակերպության արտաքին գործերի նախարարների խորհրդի 28-րդ նիստն է: Իսկ գործնական տեսանկյունից շատ ավելի կարեւոր է իրանական կողմի հետ նրա հանդիպումները: Այսինքն, այն իրավիճակը, որ այս պահին ստեղծվել է Սիրիայի շուրջ, իհարկե, ամենալուրջ կերպով Բաքվի ուշադրության կենտրոնում է, հաշվի առնելով, որ տեղի ունեցողը կարող է արմատական ազդեցություն ունենալ Ադրբեջանի քաղաքական ծրագրերի վրա: Այսինքն այն, որ Թուրքիան, որքան էլ հերքի, բայց կանգնած է Սիրիայում հարձակման անցած ահաբեկչական խմբավորումների թիկունքին, հասկանում են բոլորը: Սա էլ ամենաէականը չէ. եթե անգամ ընդունենք, որ Էրդողանը ճիշտ է, այսինքն՝ ահաբեկչական այս հարձակման թիկունքում կանգնած են ԱՄՆ-ն եւ Իսրայելը (նաեւ հաշվի առնելով, որ քրդերը եւս սկսել են գործողություններ ընդդեմ Սիրիայի բանակի), ապա այն բացահայտ հավակնությունները, որոնք Թուրքիան ցուցաբերում է Հալեպի տարածաշրջանի, ասենք նաեւ հյուսիսային Իրաքի հանդեպ, գալիս են հուշելու, որ այս ամենից Անկարան ակնկալում է մեկ մեծ պատառ պոկել: Ու եթե կարողանա, ապա շատ մեծ է դառնում ռիսկը, որ «փոքր եղբայր» Ալիեւը կարող է որոշել, որ մի պատառ էլ ինքն է ուզում, ասենք՝ Սյունիքի տեսքով:
Ամեն դեպքում, փաստն այն է, որ այս պահին ահաբեկչական խմբավորումներն արդեն գործնականում չեն կարողանում կամ չեն ուզում առաջ շարժվել: Փոխարենը, որոշակի հատվածներում գրոհում են սիրիական ուժերը, ակտիվ է ռուսական ավիացիան, կան խոսակցություններ մեծ հակահարձակման մասին: Բայց ընդհանրական իմաստով այս պահին ռազմական գործողությունների որոշ սառեցում նկատվում է: Եվ, թերեւս, սխալ չի լինի դա կապել Իրանի ԱԳ նախարար Արախչիի՝ նախօրեին Սիրիա եւ Թուրքիա կատարած այցի հետ: Երեկ էլ, հիշատակված Տնտեսական համագործակցության կազմակերպության արտաքին գործերի նախարարների խորհրդի նիստում Արախչին վերահաստատեց, որ նախ՝ Սիրիայում ահաբեկչական գործողություններն իրականացվում են «ԱՄՆ-ի եւ Սիոնիստական ռեժիմի աջակցությամբ», այսինքն, դեռ Թեհրանը փորձում է շրջանցել Թուրքիայի մասնակցության հարցը: Թե ինչու, բացատրում է նրա հաջորդ միտքը, որ առաջիկա օրերին հնարավոր է ՌԴ-Թուրքիա-Իրան ձեւաչափով հանդիպում, միգուցե այս անգամ նաեւ Քաթարի մասնակցությամբ: Մյուս կողմից, տեղի ունեցան նախագահական մակարդակով շփումներ Մոսկվայի եւ Թեհրանի միջեւ, նաեւ` Սիրիայի եւ Թեհրանի:
Մյուս կողմից, սիրիական ներկա իրողությունների մեջ ակնհայտ է նաեւ նախագահ Ասադի մեղավորությունը: Նա երկու-երեք անգամ հրաժարվեց Մոսկվայի միջնորդությամբ Էրդողանի հետ հանդիպելու, համաձայնությունների գալու առաջարկից: Այսինքն, բանակցային հարթակում, մեղմ ասած, ոչ ճկունություն ցուցաբերեց այն իրավիճակում, երբ, ինչպես ներկա իրողությունները ցույց տվեցին, այս տարիներին չի կարողացել լուծել նաեւ բազում ներքին խնդիրները, իսկ 2017թ.-ի հաղթական բանակը, որ հիմա բազմապատիկ անգամ հզոր պետք է լիներ, փախավ առաջին կրակոցներից: Այսինքն, նման է, որ Թեհրանն ու Մոսկվան դեռ փորձում են գործընթացը տանել դեպի բանակցային հարթակ, նաեւ Ասադին գրեթե անթաքույց հուշելով, որ պետք է այդ բոլոր սխալներն ուղղել: Միայն թե Թուրքիան այս պահին իրեն պետք է որ ավելի շահեկան դիրքերում տեսնի եւ եթե վստահ լինի, որ կկարողանա եղած դիրքերը պահել, այս անգամ արդեն Էրդողանն է «պոչ խաղացնելու» բանակցային սեղանի շուրջ նստելու հարցում: Թեեւ, Թեհրանը եւ Մոսկվան փորձում են Անկարային ցույց տալ, որ խնդիրն իրենց համար ունի ռազմավարական նշանակություն, շատ վճռական են տրամադրված, եւ որ բանակցությունների բացակայությունը կնշանակի պատերազմի շարունակություն, որի ելքը, որ Թուրքիայի օգտին կարող է լինել, ամենեւին էլ դեռ կանխորոշված չէ:
ՈՐՊԵՍ ՎԵՐՋԱԲԱՆ
Այսպիսով, մինչ այս թեժ օրերին Արոն եվրոպաներում ինչ-որ անիմաստ բաներով է զբաղված (կամ՝ Արաբաթը դիտավորյալ ամեն ինչ ինքնահոսի է թողել), իսկ Նիկոլը ինչ-որ փիլիսոփայական հեքիաթներ է պատմում ԱԺ-ում, Բայրամովն անկհայտորեն Իրանում փորձում է գլուխ հանել՝ որքանո՞վ է վճռական Իրանը, ասենք նաեւ Ռուսաստանը՝ Թուրքիային իր նախընտրած պատառը չտալու հարցում: Ըստ այդմ էլ, ի՞նչ ախորժակ կարող է փայփայել Բաքուն: Առավել եւս, երբ Նիկոլը, նույն այդ փիլիսոփայական հեքիաթները պատմելով, հիշեցնենք, շարունակում է Հայաստանին հեռու պահել իրական դաշնակիցներից: Իրանն էլ իր հերթին գոնե այս օրերին ցույց է տալիս, որ ռեալ ռազմական պատասխանի փոխարեն, նախընտրում է ինչ-ինչ բանակցային խաղերը, որոնք դժվար է ասել, թե ինչ արդյունավետություն կունենան: Այսինքն, եթե նաեւ Սյունիքում Ալիեւը որոշի հատել Թեհրանի հռչակած «կարմիր գծերը», մեծ հարց է, թե դա ինչ գործնական արձագանք կունենա: