Նիկոլը կանգնած է Ռուսաստան, թե` Թուրքիա խաչմերուկին
ՎերլուծությունՎերջին ժամանակներս գնալով համառ էին դառնում խոսակցությունները, որ ռուս-ադրբեջանական հարաբերություններում խորքային շատ լուրջ խութեր են առաջացել: Դրա տեսանելի դետալներից մեկն էլ այն էր, որ Բաքուն սկսեց մարդկանց բռնել եւ «ռուսական շպիոնի» անվան տակ դատապարտել մեծ պատժաժամկետների:
ԻՆՉԻՑ ԽՈՍԵՑԻՆ ՊՈՒՏԻՆՆ ՈՒ ԱԼԻԵՎԸ
Բաքվի այդ գործողություններին զուգահեռ, նաեւ Ռուսաստանում սկսեց ակտիվորեն առաջին պլան մղվել ազերիների կողմից իրականացվող հանցագործությունների թեման: Հիմնականում այն ենթատեքստով, որ ադրբեջանական զանգվածները Ռուսաստանի տարածքում կազմակերպված հակառուսական գործունեությամբ են զբաղված, իսկ ենթատեքստն էլ այն էր, որ այդ ամենը կազմակերպվել է Բաքվի, նաեւ՝ Անկարայի կողմից: Վերջապես, COP29-ին Պուտինի բացակայությունը եւս էլ ավելի թեժացրեց խոսակցությունները՝ ռուս-ադրբեջանական խութերի մասին:
Ռուսական մի շարք տեղյակ աղբյուրներ եւս հաստատում են, որ խնդիրներ, իրականում, գոյություն ունեն, ինչը Մոսկվայում լուրջ մտահոգությունների տեղիք տվել է: «Մոսկվայի պատասխանը քարոզչական դաշտում մեսիջների տեսքով էր, թեեւ COP29-ին Պուտինի բացակայությունը եւս Բաքվում դժվար թե տեղին չհասկանային: Ասենք, այս օրերին Բաքու այցելեց ՌԴ գլխավոր դատախազը, թերեւս նաեւ հաշվի առնելով, որ Ադրբեջանը ՌԴ-ի հասցեին՝ «Մոսկվայի գործակալներ» թեմայով մեղադրանքներ հղեց հենց իրավական հարթակում: Կան որոշակի տվյալներ, որ դատախազը ինչպես իրավական, այնպես էլ ոչ իրավական դաշտում եւս մեկ անգամ բավականին ծանրակշիռ հաղորդագրություն փոխանցել է Ալիեւի վարչակազմին»,- ենթադրում է ռուսական փորձագիտական աղբյուրը:
Պատահակա՞ն էր, թե՝ ոչ, սակայն փաստն այն է, որ ՌԴ գլխավոր դատախազ Իգոր Կրասնովի Բաքու այցելության ֆոնին տարածվեց պաշտոնական տեղեկատվություն, որ տեղի է ունեցել ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի հեռախոսազրույցը Ալիեւի հետ: Ըստ Կրեմլի մամուլի ծառայության՝ «Քննարկել են արդյունաբերական համագործակցության եւ տրանսպորտի ոլորտում մի շարք փոխշահավետ նախագծերի գործնական իրականացումը։ Հաստատվել է փոխադարձ հետաքրքրությունը ռուս-ադրբեջանական ռազմավարական գործընկերության եւ դաշինքային հարաբերությունների հետագա համակողմանի զարգացման հարցում»:
Ի՞նչ է ստացվում, որ եղած խնդիրները, գոնե առերեւույթ, հարթվել են եւ այն չափով, որ արդեն հնարավոր է խոսել ոչ թե նույնիսկ «ռազմավարական գործընկերության», այլ նաեւ «դաշինքային հարաբերությունների» մասի՞ն: Ամեն դեպքում, Կրեմլի պաշտոնական հայտարարությունից հենց դա է բխում: Ուրեմն, ի՞նչ իմաստ ունի այդ «դաշինքային հարաբերություններ» ասվածը, դա ի՞նչ խորությամբ հարաբերություններ է ենթադրում, դրան ինչպե՞ս է նայում Անկարան:
Հասկանալի է, այս հարցերը Հայաստանի համար դառնում են առաջնային, ընդ որում, հաշվի առնելով հարաբերությունների այն մակարդակը, որը նիկոլյան խունտան ստեղծել է հայ-ռուսական հարաբերություններում: Ամեն դեպքում, Նիկոլի համար էլ ավելի սուր են դառնում հետեւյալ երկու հարցը: Նախ, Թրամփի նախագահության օրոք ինչ ուղղությամբ է ընթանալու ամերիկյան քաղաքականությունը հարավկովկասյան տարածաշրջանում, ըստ այդմ, ինչ շրջադարձ կունենա նաեւ եվրալիբերաստական կուրսը, որը մինչ այդ ընթանում էր ամերիկյան լիբերաստական կուրսին զուգահեռ, սակայն Թրամփի օրոք լուրջ շեղումներ պետք է որ լինեն: Եվ երկրորդը՝ նաեւ հաշվի առնելով ամերիկյան քաղաքական կուրսի հնարավոր տատանումները, ինչ նոր մակարդակի կհասնի մեր տարածաշրջանում ռուսական աշխարհաքաղաքական գործոնը: Իսկ ավելի պարզ՝ հայաստանյան արեւմտամոլների՝ «Արեւմուտքը մեզ կօգնի» տեսլականը եւ մյուս կողմից՝ նույն թիմի հակառուսական գործողությունները, նաեւ հաշվի առնելով ռուս-ադրբեջանական հավանական նոր զարգացումները, որոնց մասին խոսեցինք, ի՞նչ նոր բալանսի մեջ են հայտնվելու: Իսկ սրանք հարցեր են, որոնց պատասխաններից ոչ ավել, ոչ պակաս, կախված է Հայաստանի ապագան, ընդհուպ՝ լինել-չլինելու հարցը: Ընդ որում, այս իրավիճակը եւ Նիկոլի խնդիրներն էլ ավելի են բարդանում առաջիկա երկու ամիսներին, քանի դեռ ԱՄՆ-ում հեռացող ռեժիմն է, որը կարող է նույնիսկ մի բան էլ կտրուկ ակտիվացնել իր գործողություններն աշխարհում եւ մեր տարածաշրջանում, թեկուզեւ Թրամփի համար առավելագույն ծանր ժառանգություն թողնելու համար:
ԱՐԵՎՄՈՒՏՔՆ ԱՐԴԵՆ ՀԱՍՏԱՏ ՉԻ ՕԳՆԻ
Սկսենք Արեւմուտքից, հաշվի առնելով, որ այս օրերին Նիկոլն ակնհայտորեն փորձում է գլուխ հանել, թե ինչի հետ է առաջիկայում գործ ունենալու: Նախ, նա օրերս կարողացավ հեռախոսազրույց ունենալ Թրամփի հետ: Ըստ պաշտոնական հաղորդագրության. « Փաշինյանը նախագահ Թրամփին շնորհավորել է ընտրություններում տարած հաղթանակի առիթով եւ նրան տեղեկություններ է փոխանցել Հայաստան-ԱՄՆ հարաբերություններում վերջին տարիներին տեղի ունեցած զարգացումների եւ ընթացիկ վիճակի մասին: Քննարկվել են նաեւ տարածաշրջանային օրակարգին վերաբերող հարցեր»: Հաշվի առնելով այն, թե Նիկոլի ամերիկյան դեսպանն ընտրությունների ֆոնին ինչ «տարօրինակ» խաղերի մեջ էր Թրամփի ոչ թե նույնիսկ հակառակորդ, այլ թշնամի թիմի՝ դեմոկրատների հետ, « Հայաստան-ԱՄՆ հարաբերություններում վերջին տարիներին տեղի ունեցած զարգացումների» հետ կապված Նիկոլը հազիվ թե Թրամփին ասելու շատ բան ունենար: Այսինքն, շատ ավելի նման է, որ հիմնականում կենտրոնացել է Հայաստանում եւ կովկասյան հարթակում ռուս-ամերիկյան հայտնի պայքարի թեմայի վրա, որը գնում-հասնում է Ադրբեջանի հետ «խաղաղության պայմանագրի» գործընթացին՝ դրա առանցքային դրվագով՝ կոմունիկացիաների թեմայով հանդերձ: Այսինքն, այն տպավորությունն է, որ Նիկոլը փորձում է գլուխ հանել, թե կոնկրետ պայմանագրի եւ կոմունիկացիաների հարցով ամերիկյան «տաբուները» Թրամփի օրոք դեռ գործո՞ւմ են, առհասարակ՝ այդ թեման Թրամփին հետաքրքրո՞ւմ է, թե՞ կարող է տեղաշարժվել դեպի Մոսկվայի առաջարկած պայմանագրային հարթակ:
Մոտավորապես նույնը կարելի է ասել երեկ Վատիկան` Նիկոլի այցի հետ կապված: Պաշտոնական հաղորդագրությունում այդ մասին ասվում է. «Այցի շրջանակում վարչապետը հանդիպում կունենա Նորին Սրբություն Ֆրանցիսկոս պապի հետ»: Այսինքն, հենց Պապի հետ հանդիպումն է այս այցի բուն իմաստը: Ու չմոռանանք, թե իրականում ով է Ֆրանցիսկոս պապը՝ քաղաքական իմաստով: Ավանդական Եվրոպայի առանցքային առաջնորդներից մեկը, որը ռուս-ամերիկյան թեմատիկայով եւ դրա գագաթնակետ հանդիսացող ուկրաինական պատերազմի հետ կապված հիմնականում նույն դիրքորոշումն է առաջ տանում, ինչի մասին խոսում էր Թրամփը նախընտրական, ասենք նաեւ՝ հետընտրական փուլում: Այսինքն, եվրալիբերաստների հետ հակադիր դաշտում գտնվող Պապի հետ հանդիպումից Նիկոլը, թերեւս, հույս ունի հասկանալ, թե եվրոպական ուղղությունից ինչ սպասելիքներ կարող է ունենալ: Երկու դեպքում էլ ամենահավանական տարբերակ է մնում, որ տպավորությունները նիկոլյան «դեպի Եվրոպա» եւ «ընդդեմ Ռուսաստանի» կուրսի օգտին չեն լինելու, թեկուզեւ հաշվի առնելով, որ ինչպես Թրամփը, այնպես էլ Ֆրանցիսկոս պապը գոնե հանրային դաշտում մշտապես հանդես են եկել Մոսկվայի հետ հարաբերությունները առնվազն ներկա գերսրացումներից հետ քաշելու օգտին:
ԾԱՅՐԱՀԵՂ ԾԱՆՐ ՓՈՒԼ
Ինչ վերաբերում է հարավկովկասյան եւ, մասնավորապես, հայ-ադրբեջանական թեմայով Թրամփի սպասվող կուրսին, ապա այս մասին ամերիկյան գործերից տեղեկացված միջազգայնագետ Սուրեն Սարգսյանն այս կարծիքին է.
«Եթե իրերին նայենք ռեալ, ապա այստեղ ուրվագծվում են հետեւյալ սցենարները.
Թրամփի վարչակազմը մի կողմից չի ցանկանա արագ ստորագրման սցենարին, քանի որ նման պարագայում պետք է ընդունի, որ դափնիները պատկանում են Բայդենի վարչակազմին, կամ գոնե կիսի դրանք դեմոկրատների հետ: Մյուս կողմից Թրամփը կարող է ձգձգել բանակցություններն ու պայմանագրի կնքման գործընթացը այնքան ժամանակ, որ դափնիները իրեն վերագրվեն…
Երկրորդ սցենարն այն է, որ Թրամփն ընդհանրապես ակտիվ ներգրավվածություն չունենա Հարավային Կովկասում, եւ մեր ռեգիոնի բոլոր նախաձեռնություններն անցնեն Ռուսաստան-Թուրքիա-Իրան տարածաշրջանային խաղացողների խաղադաշտ…
Երրորդ սցենարը` էսկալացիայի աճն է Իրանի շուրջ, ինչը տարածաշրջանը կարող է դարձնել «проходной двор»՝ բոլոր բացասական հետեւանքներով»:
Ստանում ենք նման պատկեր: Գոնե մոտակա ժամանակահատվածում Թրամփը հազիվ թե զբաղվի Հարավային Կովկասով: Իսկ հեռացող Բայդենի թիմը հազիվ թե այս կարճ ժամանակում կարողանա ինչ-որ ռեալ գործողություններ իրականացնել: Սա առաջ է բերելու աշխարհաքաղաքական վակուում, որը կփորձեն արագորեն լցնել թե´ թուրք-ազերիական տանդեմը, թե´ Իրանը, որի պոտենցիալը փոքր է՝ Մերձավոր Արեւելքի ներկա բարդ իրավիճակը հաշվի առնելով: Թե´ Ռուսաստանը, որը թեեւ զբաղված է ուկրաինական ուղղությամբ, բայց նաեւ հասկանում է, որ իրավիճակն այս պահին ինքնահոսի թողնելով, կարող է ապագայում կովկասյան հարթակում այլ իրողությունների փաստի բախվել: Ընդ որում, ենթադրելի է նաեւ, որ այս փուլում լիբերալներն աշխատելու են թուրք-ազերիական տանդեմի օգտին՝ ռուսների ամրացումը կովկասյան հարթակում թույլ չտալու համար:
Սա նաեւ նշանակում է, որ Նիկոլը կանգնած է շատ կոնկրետ երկընտրանքի առաջ՝ աշխատել թուրք-ազերիական տանդեմի օգտին կամ կտրուկ վերադառնալ ռուսական աշխարհաքաղաքական դաշտ: Ու առաջին հերթին դա վերաբերում է «խաղաղության պայմանագրին»՝ կոմունիկացիաների չարչարկված թեմայով հանդերձ:
Ադրբեջանն այս պահին, ինչպես օրերս հայտարարեց նաեւ Բայրամովը, դեռ խոսում է կոմունիկացիոն հարցը 2020 թվականի եռակողմ հայտարարությունների դաշտում լուծելու մասին, թերեւս հասկանալով նաեւ, որ ցանկացած այլ տարբերակ Մոսկվայի համար միանգամայն անընդունելի է: Բայց մյուս կողմից էլ Բաքվի համար նաեւ կա խնդրի ուժային լուծման շահագրգռվածությունը, հաշվի առնելով, որ արդեն հունվարի 20-ից այդ պատուհանը կփակվի:
Կարճ ասած, առջեւում ունենք չափազանց ծանր երկու ամիս, թեեւ այդ բարդությունները մեղմելու հարցում Նիկոլն ունի բոլոր հնարավորությունները. բավական է հայտարարել, որ վերադառնում է ՀԱՊԿ, եւ դա արդեն իսկ էապես կազդի թուրք-ազերիական ախորժակի վրա: Այլ տարբերակներով եւս մեկ անգամ ցույց կտա, որ գործում է թուրք-ազերիական տանդեմի օգտին: