Կարծում էր, թե «ֆռոնտում» կորած պապի՞ն է գտել

­Նի­կո­լի՝ Էր­դո­ղա­նի գիր­քը ձեռ­քին, եր­ջա­նիկ ժպի­տը դեմ­քին լու­սան­կա­րը Թուր­քիա­յի նա­խա­գա­հի հետ, ի­հար­կե, շատ բան է ա­սում նրանց հան­դիպ­ման մա­սին: Ա­ռա­վել եւս, երբ դրան գու­մար­վեց Ան­նա­յի՝ ոչ պա­կաս եր­ջա­նիկ դեմ­քով հան­դի­պումն Էր­դո­ղա­նի կնոջ հետ: Չէ, ա­մե­նե­ւին էլ նկա­տի չու­նենք այն ա­ռա­ջին տպա­վո­րութ­յու­նը, ո­րն ա­ռա­ջա­նում է այդ եր­կու ֆո­տո­փաս­տե­րից:

ՆԻԿՈԼՆ ԱՅԴ ՄԻԱՄԻ՞ՏՆ ԷՐ

Ա­ռա­ջին տպա­վո­րութ­յունն այն է, որ Նի­կո­լը գտել է հո­գե­ւոր հո­րը եւ ջերմ գրկա­խառ­նութ­յուն­նե­րից հե­տո ան­համ­բեր սպա­սում է, թե երբ է մե­նակ մնա­լու, որ նրա գիր­քը կար­դա: Ան­նան էլ ա­վե­լի շատ սկես­րո­ջը գտած խո­նարհ հար­սի կեր­պա­րի մեջ էր: Բայց, կրկնենք, ա­ռա­ջին տպա­վո­րութ­յամբ, հաշ­վի առ­նե­լով, որ գո­նե Նի­կո­լի այդ լու­սան­կարն ար­դեն իսկ տա­րաբ­նույթ հար­ցեր է ա­ռաջ քա­շում:

Այ­սինքն, Նի­կոլն ի­րո՞ք այդ միա­միտն է, որ չհաս­կա­նար, թե Էր­դո­ղա­նի գիր­քը ձեռ­քին նրա հետ նկար­վելն ինչ աղ­մուկ է ա­ռաջ բե­րե­լու, ո­րի արդ­յուն­քում ան­գամ սե­փա­կան թի­մա­կից­ներն ա­սե­լու բան չեն ու­նե­նա: Ա­սենք թե այդ­քան միա­միտն է: Կամ ե­թե այդ նկա­րի ի­մաստն այն լի­ներ, թե, տե­սեք, Նի­կոլն Էր­դո­ղա­նին առն­վազն 1940-ա­կան­նե­րին «ֆռոն­տում» կո­րած պա­պի պես է ըն­դու­նում, Էր­դո­ղանն էլ Նի­կո­լին ըն­կա­լում է, որ­պես Հա­յաս­տա­նում իշ­խա­նութ­յան նստած հո­գե­զա­վա­կի կամ շպիո­նի, ա­պա ի՞նչ կստաց­վի, որ Թուր­քիա­յի նա­խա­գա­հը միամ­տա­բար կամ դի­տա­վոր­յալ բա­ցա­հայ­տո՞ւմ է իր գոր­ծա­կա­լին. թուր­քա­կան «ծեր աղ­վե­սը» հաս­տատ նման սխալ թույլ չէր տա: Թե­րեւս, այդ լու­սան­կարն ըն­դա­մե­նը ցույց է տա­լիս, որ Էր­դո­ղա­նը մի քա­նի գլխով ա­վե­լի պատ­րաստ­ված եւ խո­րա­մանք քա­ղա­քա­կան գոր­ծիչ է, քան Նի­կո­լը: Ն­կա­տի ու­նենք հե­տեւ­յա­լը:

Այն, որ այս հան­դիպ­մա­նը­Նի­կո­լը գնա­ցել էր խնդրո­ղի դե­րով, դժվար չէ կռա­հել: Նա Էր­դո­ղա­նի հետ եր­կու հիմ­նա­կան հարց ու­նի: Նախ, որ Թուր­քիան վեր­ջա­պես հա­մա­ձայն­վի բա­ցել սահ­մա­նա­յին ան­ցա­կե­տը, ա­պա, որ ազ­դի Ա­լիե­ւի վրա՝ ստո­րագ­րել «խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նա­գիր» Նի­կո­լի ա­ռա­ջար­կած կի­սատ տար­բե­րա­կով: Այ­սինքն, պետք է ի ցույց դնել, որ ա­րեւմտ­յան ուղ­ղութ­յունն այս պա­հին փակ­ված չէ: Ընդ ո­րում, կա նաեւ այն հար­ցը, թե դա ի­րա­կա­նում Նի­կո­լի՞ ու­զածն է, թե՝ Ա­րեւ­մուտ­քի ցան­կութ­յունն է, ո­րը դա պարզ ցույց տվեց այն փաս­տից, թե ինչ­պես ԵՄ-ի հա­յաս­տան­յան դես­պան­նե­րը վա­զե­ցին Մար­գա­րա­յի ան­ցա­կետ՝ Նի­կո­լի Ն­յու Յորք մեկ­նե­լու պա­հին:

­Թե ին­չու է պետք Հա­յաս­տա­նի՝ ա­րեւմտ­յան ուղ­ղութ­յան հետ կապ­ված դեռ հույ­սեր քա­րո­զելը, դա եւս կա­րե­լի է հաս­կա­նալ: Ան­գամ Նի­կոլն էր վեր­ջերս խո­սում, թե Եվ­րո­պա­յի կուր­սը կշա­րու­նա­կի, ե­թե միայն նշան­ներ տես­նի, որ դա հնա­րա­վոր է: Փո­խա­րե­նը հա­կա­ռակ նշան­նե­րը կան: Վ­րաս­տա­նը, շատ մեծ հա­վա­նա­կա­նութ­յամբ, ար­դեն մեկ ամ­սից՝ խորհր­դա­րա­նա­կան ընտ­րութ­յուն­նե­րից հե­տո կա­րող է վերջ­նա­կա­նա­պես դուրս գալ ա­րեւմտ­յան գծից, ո­րում, ըստ ա­մե­նայ­նի, Նի­կոլն ան­ձամբ հա­մոզ­վեց վեր­ջերս Թ­բի­լի­սի կա­տա­րած այ­ցի ժա­մա­նակ: Գու­մա­րած, ե­թե փակ է մնա­լու նաեւ թուր­քա­կան ուղ­ղութ­յու­նը, ա­պա դե­պի Եվ­րո­պա ֆի­զի­կա­կան, ըստ այդմ՝ նաեւ քա­ղա­քա­կան ճա­նա­պարհ չի մնում, եւ նման կուր­սի դեպ­քում Նի­կո­լը պար­զա­պես վե­րած­վե­լու է տա­րա­ծաշր­ջա­նա­յին «սպի­տակ ագ­ռա­վի»: Մեկ ամ­սից էլ, ինչ­պես ան­ձամբ է ա­նոն­սա­վո­րել, Նի­կո­լը պատ­րաստ­վում է Կա­զան գնալ, որ­տեղ, են­թադ­րե­լի է, որ նրան տե­ղը-տե­ղին եւս մեկ ան­գամ կբա­ցատ­րեն «սպի­տակ ագ­ռավ» դառ­նա­լու հե­ռան­կար­նե­րը:

­Թե­րեւս, այս ի­րա­վի­ճա­կը Նի­կո­լից էլ լավ հաս­կա­նում են Ա­րեւ­մուտ­քում, որ Նի­կո­լը Կա­զա­նում կա­րող է շատ լավ հաս­կա­նալ ի­րեն բա­ցատր­վա­ծը: Այ­սինքն, պետք է ստեղ­ծել գո­նե քա­րոզ­չա­կան պատ­րանք, թե եվ­րո­պա­կան ու­ղին չի փակ­վում, միայն թե Նի­կոլն Էր­դո­ղա­նին մի լավ խնդրի՝ սահ­մա­նը բա­ցել: Ու ա­վե­լի նման է, որ «ծեր աղ­վե­սը» ա­ռի­թը չկորց­րեց՝ խնդրան­քով իր մոտ ե­կած Նի­կո­լին պա­տաս­խան խնդրան­քով դի­մել. Էր­դո­ղա­նի գիր­քը ձեռ­քին նրա հետ նկար­վել:

ԵՎՐՈՊԱԿԱՆ ՈՒՂՂՈՒԹՅՈՒՆԸ

­Թե ում եւ ինչ մե­սիջ էր Էր­դո­ղա­նը դրա­նով հղում, այլ հարց է: Ռուս­նե­րի՞ն էր ցույց տա­լիս, թե, տե­սեք, Նի­կո­լին ինչ­պես ցան­կա­նամ, կպտտեմ, Ա­րեւ­մուտ­քի՞ն, թե` սա չէ՞ ձեր Նի­կո­լը, սրան դեռ կհաս­նենք:

­Բայց մինչ այդ, ե­թե ըն­դու­նենք, որ ի­րոք այս սցե­նարն է գոր­ծել, ա­պա, կրկնում ենք, դա միայն հիմ­նա­վո­րում է, որ Էր­դո­ղա­նը բազ­մա­պա­տիկ ան­գամ իր փոր­ձա­ռութ­յամբ գե­րա­զան­ցում է Նի­կո­լին: Այ­սինքն, ե­թե վեր­ջինս սպա­սում է, թե թուրք նա­խա­գա­հի գրքով նկար­վե­լով եւ դրա­նով վերջ­նա­կա­նա­պես հայ ժո­ղովր­դի «աչ­քի գրո­ղը» դառ­նա­լով (ժե­խին նկա­տի չու­նենք), ինչ-որ արդ­յունք­նե­րի կհաս­նի, միամ­տութ­յուն է: Ա­ռա­վե­լա­գույ­ն արդ­յուն­քը, թե­րեւս, Բ­լին­քեն-­Բայ­րա­մով-­Միր­զո­յան հան­դի­պումն էր, որն ա­նոն­սա­վոր­վեց Նի­կո­լի եւ Էր­դո­ղա­նի այդ լու­սան­կա­րը տա­րած­վե­լուն պես: Բայց ա­սել, թե դա կհասց­նի Նի­կո­լի ե­րա­զանք­նե­րի կի­սատ «խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նագ­րի» ստո­րագր­մա­նը, հա­վա­նա­կա­նութ­յու­նը գրե­թե զրո­յա­կան է: Ա­վե­լի ճիշտ, տե­սա­նե­լի չեն այն ռեալ գոր­ծոն­նե­րը, ո­րոնք կա­րող են Ա­լիե­ւին ստի­պել՝ ա­մե­նա­մոտ ժա­մա­նակ­ներս ա­րե­նա­յից հե­ռա­նալ պատ­րաստ­վող Բ­լին­քե­նի (ան­կախ ա­մե­րիկ­յան ընտ­րու­թուն­նե­րի արդ­յունք­նե­րից, նա հա­զիվ թե պետ­քար­տու­ղա­րի պոս­տը պա­հի) ծրագ­րե­րին ըն­դա­ռաջ գնալ՝ կտրուկ փո­խե­լով առն­վազն վեր­ջին մեկ տար­վա քա­ղա­քա­կան կուր­սը: Հան­դի­պումն էլ ցույց տվեց, որ Բայ­րա­մո­վը շա­րու­նա­կում է ա­ռա­ջին պլա­նում թող­նել Սահ­մա­նադ­րութ­յու­նը փո­խե­լու պա­հան­ջը, ո­րին ըն­դա­ռաջ գնա­լու տար­բե­րակ Նի­կո­լը գործ­նա­կա­նում չու­նի. ն­ման հար­ցով հան­րաք­վեի ցան­կա­ցած փորձ վե­րած­վե­լու է Նի­կո­լի վստա­հութ­յան հան­րաք­վեի:

Մ­յուս կող­մից, ե­թե ան­գամ Էր­դո­ղա­նը հա­մա­ձայն­վի մաս­նա­կիո­րեն բա­ցել սահ­մա­նը (եր­րորդ երկր­նե­րի հա­մար, ինչ­պես պայ­մա­նա­վոր­վել են), դա եւս դե­պի Եվ­րո­պա «պա­տու­հան» չի դառ­նա­լու: Խն­դի­րը մի փոքր այլ է, ո­րը, ի դեպ, Նի­կո­լի հա­մար եւս գլխա­ցա­վանք է դար­ձել: Հա­յաս­տա­նում ո­րո­շա­կի ա­րեւմ­տա­մո­լա­կան ու­ժեր, ինչ­պես հայտ­նի է, փոր­ձում են եվ­րո­պա­կան ուղ­ղութ­յան հետ կապ­ված օ­րի­նագ­ծեր հաս­տա­տել, եւ այս օ­րե­րին ստո­րագ­րա­հա­վաք են անց­կաց­նում: Ս­րա հետ կապ­ված` եր­կու հիմ­նա­կան լուր է շրջա­նառ­վում: Նախ, որ նա­խա­տես­ված 50 հա­զա­րի փո­խա­րեն ըն­դա­մե­նը 3 հա­զար ստո­րագ­րու­թյուն են հա­վա­քել: Երկ­րոր­դը, որ Նի­կո­լը «տա­կից» դեմ է գնում այդ գոր­ծըն­թա­ցին: Ի­րա­կա­նում 3 հա­զար ստո­րագ­րութ­յուն են հա­վա­քել այս պա­հին, թե մի քա­նի ան­գամ ա­վել, դա էա­կան չէ: Փաս­տը սա է՝ Հա­յաս­տա­նի քա­ղա­քա­ցի­նե­րը, ինչ­պես ան­գամ ան­զեն աչ­քով է տե­սա­նե­լի, մեղմ ա­սած, ա­մե­նե­ւին էլ գլխա­պա­տառ չեն նետ­վում «եվ­րո­պա­կան ե­րա­զան­քի» հա­մար ստո­րագ­րութ­յուն տալ: Պատ­ճա­ռը, ա­վե­լի ճիշտ՝ պատ­ճառ­նե­րը եւս կա­րե­լի է հաս­կա­նալ. շա­տե­րի կար­ծի­քով, դա վերջ­նա­կա­նա­պես խաչ կքա­շի Հա­յաս­տա­նի անվ­տան­գութ­յան մնա­ցորդ­նե­րի վրա, շա­տե­րի կար­ծի­քով՝ Հա­յաս­տա­նը ԵՄ ան­դամ կդառ­նա այն­պես, ինչ­պես Վ­րաս­տա­նը «դար­ձավ», շա­տե­րի կար­ծի­քով՝ ԵՄ ան­դամ դառ­նա­լու փո­խա­րեն թուր­քա­կան վի­լա­յեթ կդառ­նա, շա­տե­րի կար­ծի­քով՝ մեզ նման մա­ռազ­մա­տիկ Եվ­րո­պա պետք չէ, եւ այս­պես շա­րու­նակ: Արդ­յուն­քում, փաստն այն է, որ 50 հա­զար ստո­րագ­րութ­յուն հա­վա­քե­լը խնդիր է դար­ձել, ու ի՞նչ կլի­նի, ե­թե հան­կարծ նման հարց դրվի հան­րաք­վեի. ա­մե­նա­հա­վա­նա­կան տար­բե­րա­կը տա­պա­լումն է, ո­րից հե­տո ան­գամ նի­կոլ­յան իշ­խա­նութ­յուն­ներն ար­դեն չեն կա­րող խո­սել «եվ­րո­պա­կան ե­րա­զան­քի» մա­սին:

­Կարճ ա­սած, այն տպա­վո­րութ­յունն է, որ մեր ներ­քին ա­րեւմ­տա­լի­բե­րաստ­նե­րի տե­րե­րը նման գոր­ծըն­թաց սկսե­ցին՝ Նի­կո­լի հա­մար «եվ­րազս­պա­շա­պիկ» սար­քե­լու հա­մար, բայց սխալ­վե­ցին՝ հա­յաս­տան­յան ներ­կա ի­րո­ղութ­յուն­նե­րը շփո­թե­լով Վ­րաս­տա­նի կամ Ուկ­րաի­նա­յի՝ 2000-ա­կան­նե­րի ա­ռա­ջին տա­րի­նե­րի ի­րո­ղութ­յուն­նե­րի հետ, որ­տեղ դեռ հա­մա­տա­րած էր «դե­պի Եվ­րա­միութ­յուն» հրճվան­քը: Հա­յաս­տա­նում, հաս­կա­նա­լի է, եր­կար տա­րի­ներ տո­տալ հա­կա­ռու­սա­կան քա­րոզ է տար­վում, բայց այն օ­րի­նա­կը, ո­րոնք այ­սօր ի ցույց են դնում նույն Ուկ­րաի­նան եւ Վ­րաս­տա­նը, ա­մեն մի քա­րո­զից էլ ու­ժեղ է: Ու հի­մա այդ ստո­րագ­րա­հա­վա­քի խա­ղը է­լի Նի­կո­լի գլխին խնդիր է դար­ձել, բայց մյուս կող­մից: Այ­սինքն, երբ, ան­կախ այն ամենից 3 կամ 10 հա­զար ստո­րագ­րութ­յուն հա­վա­քել են, թե՝ չէ, տե­սա­նե­լի չէ հան­րութ­յան ակ­տիվ շարժն այդ ուղ­ղութ­յամբ, նի­կոլ­յան թի­մը գնա­լով քիչ շան­սեր ու­նի՝ ա­ռաջ տա­նե­լու հա­մար քա­րո­զը, թե ժո­ղովր­դի հիմ­նա­կան հատ­վա­ծի պա­հան­ջը հենց Եվ­րո­պան է: Իսկ ե­թե Եվ­րո­պան չէ, մնում է եր­կու տար­բե­րակ՝ Թուր­քիա կան Ռու­սաս­տան: Չ­բա­ցա­ռենք ան­գամ այն, թե­րեւս քիչ հա­վա­նա­կան տար­բե­րա­կը, որ Նի­կոլն Էր­դո­ղա­նի գրքով նկար­վե­լով, թուր­քա­կան ուղ­ղութ­յան հետ կապ­ված մեր ներ­քին հան­րա­յին ռեակ­ցիան էր ստու­գում: Ե­թե ան­գամ այդ­պես է, ռեակ­ցիան ակն­հայ­տո­րեն այն աս­տի­ճան սուր է, որ այդ ուղ­ղութ­յու­նը եւս դառ­նում է չաշ­խա­տող տար­բե­րակ:

ՇԱՏ ԲԱՐԴ ՀՈԿՏԵՄԲԵՐ Է ՍՊԱՍՎՈՒՄ

Չ­նա­յած, ան­գամ այս ի­րավի­ճա­կում Նի­կո­լը դեռ խա­ղա­լու տեղ ու­նի: Ե­թե հաս­տատ­վի, որ Բ­լին­քե­նը հեր­թա­կան փոր­ձով եւս չկա­րո­ղա­ցավ ա­ռաջ տա­նել «խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նա­գի­րը», ու միա­ժա­մա­նակ ֆիքս­վում է, որ Հա­յաս­տա­նի բնակ­չութ­յու­նը առն­վազն ո­գե­ւոր­ված չէ «եվ­րո­պա­կան ե­րա­զան­քով», Նի­կո­լը կա­րող է Ա­րեւ­մուտ­քին «պա­տին դեմ տալ»: Թե ինչ ա­սե­ցիք, ա­րել եմ, սա էր արդ­յուն­քը, դուք չեք կա­րո­ղա­նում գոր­ծըն­թացն ա­ռաջ տա­նել: Ու ե­թե այս «բա­գա­ժով» մեկ­նի Կա­զան, ար­դեն կա­րող է շատ ա­վե­լի ու­շա­դիր լսել, թե ինչ են ա­սում այն­տեղ ի­րեն: Ա­ռա­վել եւս, ե­թե հեր­թա­կան ան­գամ ֆիքս­վի, որ ո­րե­ւէ «կի­սատ պայ­մա­նա­գիր» Ա­լիե­ւը չի ստո­րագ­րե­լու:

­Բայց այս դեպ­քում էլ Ա­րեւ­մուտ­քը կա­րող է գնալ նոր հե­ղաշրջ­ման ճա­նա­պար­հով: Կարճ ա­սած, շատ բարդ հոկ­տեմ­բեր է սպաս­վում: