«Զանգեզուրի միջանցքը» Իրանն առաջին հերթին իր համար է սպառնալիք համարում. Ժաննա Վարդանյան

ՀՀ ԱԳ նախարար Արարատ Միրզոյանը Թեհրանում հանդիպել է ԻԻՀ ԱԳ նախարար Հոսեյն Ամիր Աբդոլլահիանին: Արարատ Միրզոյանը Թեհրան է այցելել իրանցի գործընկերոջ հրավերով: Այս մասին «Իրավունքը» զրուցել է իրանագետ ԺԱՆՆԱ ՎԱՐԴԱՆՅԱՆԻ հետ:

«ԴԺՎԱՐ ԹԵ, ԻՐԱՆՆ Ի ՎԻՃԱԿԻ ԼԻՆԻ ԱՎԵԼԻ ԼՈՒՐՋ ԴԵՐԱԿԱՏԱՐՈՒԹՅՈՒՆ ՈՒՆԵՆԱԼ»

— Արցախում ստեղծված իրավիճակի առումով Իրանն ի՞նչ դերակատարում կարող է ունենալ, եւ ի՞նչ կարելի է ակնկալել նմանատիպ հանդիպումներից:

— Գործնականում Հայաստանը պետք է օգտագործի ցանկացած առիթ, հնարավորություն, հարթակ` բարձրաձայնելու համար, թե ինչ է կատարվում Արցախում, եւ դա պետք է անի ամենատարբեր, ավելի բարձր ու ավելի ցածր մակարդակներում: Իսկ ինչ վերաբերում է նրան, թե Իրանը ինչ դերակատարում կարող է ունենալ, նախ պետք է հիշենք, որ Իրանը որեւէ տեսակի պայմանավորվածության մաս չի կազմում` ո՛չ եռակողմ հայտարարության մաս է կազմում, ո՛չ էլ որեւէ այլ համաձայնագրի մաս, ո՛չ էլ բանակցությունների մաս է կազմում: Եվ այս պարագայում Իրանի լծակները ավելի չէին ազդելու իրավիճակի վրա, տեսականորեն կարող ենք դիտարկել սցենար, որ Իրանը փորձի միջնորդություն իրականացնել: Բայց հաշվի առնլով լծակների սակավությունը եւ մյուս կողմից տարբեր դերակատարների շահագրգռվածությունը, դժվար թե, Իրանն ի վիճակի լինի ավելի լուրջ դերակատարություն ունենալ` նաեւ հաշվի առնելով Իրան-Ադրբեջան հարաբերությունների բնույթը:

— Նախորդ երկու օրերին ժամը` 12:00-ից ղողանջում էին Թեհրանի հայոց թեմի եկեղեցիների զանգերը՝ հաջակցություն շրջափակված արցախցիների: Նմանատիպ նախաձեռնություններն ի՞նչ կարեւորություն ունեն:

— Իրանահայ համայնքը միշտ շատ ակտիվ է եղել Հայկական հարցին ու Արցախին առնչվող ամենատարբեր հարցերում, միշտ էլ իրենց աջակցությունն ու զորակցությունն են հայտնել, այսօր էլ բացառություն չէ, նույնը եղել է նաեւ պատերազմի ժամանակ, պատերազմից հետո եւ Արցախի շրջափակման օրերից սկսված: Մեզ համար այստեղ կարեւոր է արձանագրել, որ նմանատիպ միջոցառումներն իրականացվում են հարեւան Իրանում, եւ այդ միջոցառումների իրականացման համար որեւէ տեսակի խոչընդոտներ չեն ստեղծում, թերեւս սա է ամենակարեւորը, որ մենք պետք է նկատի ունենանք այս համատեքստում:

«ԱՐՑԱԽԻ ՀԱՐՑՈՒՄ ՄԵՆՔ ԻՐԱՆԻՑ ՄԵԾ ԱԿՆԿԱԼԻՔՆԵՐ ՉՊԵՏՔ Է ՈՒՆԵՆԱՆՔ»

— Իրանի համար Արցախն ի՞նչ նշանակություն ունի: Որքանո՞վ է Արցախի շուրջ ստեղծված իրավիճակը մտահոգիչ իրենց համար:

— Կարեւոր է հիշել ու արձանագրել, որ Իրանն առանձնացնում է արցախյան հարցը Սյունիքի հարցից, եւ եթե Սյունիքի հարցում Իրանը լիակատար աջակցում է Հայաստանին ու հանդես է գալիս Հայաստանի տարածքային ամբողջականությունը պաշտպանողի դիրքերից, ապա Արցախի հարցում, իրենք հայտարարում են, որ ավելի շուտ աջակցում են Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությանը եւ Արցախը դիտարկում են Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության համատեքստում: Հետեւաբար, հենց Արցախի հարցում մենք Իրանից մեծ ակնկալիքներ չպետք է ունենանք, բայց պետք է ֆիքսել, որ Իրանի համար այս համատքեսում ամենաձեռնտու իրավիճակն այն էր, որ կար մինչեւ 2020թ-ը, այսինքն` ստատուս-քվոն, որը կար եւ սահմանը վերահսկվում էր հայկական ուժերի կողմից: Այդ ժամանակ Իրանի համար այստեղ վտանգներ չկար, ինչը չենք կարող ասել ներկա իրավիճակի մասին, երբ Իրանի համար մի շարք մտահոգություններ են առաջացել: Այսինքն՝ գործնականում Իրանի համար ձեռնտու էր, որ Արցախի հարավային տարածքները չօկուպացվեին Ադրբեջանի կողմից, բայց պաշտոնապես իրենք հանդես են գալիս հաջակցություն Ադրբեջանի դիրքորոշման: Եվ հիշենք, որ հենց Իրանն էլ է պատրաստակամություն հայտնել, այսպես կոչված, վերակառուցման աշխատանքներին մասնակցելու, իրենցից պաշտոնյաներ էլ են այցելում Արցախի օկուպացված տարածքներ: Այնպես որ, շատ այլ երկրների նման Իրանն էլ  է Ադրբեջանի քաղաքականությանը աջակցում, ինչը տարբերվում է Սյունիքի դեպքում:

— Միացյալ Նահանգները, Ռուսաստանը, Եվրոպան ունեն իրենց շահերը հենց մեր տարածքում, իսկ ո՞րն է Իրանի շահը: Այս պահին, կարծես, իրանական կողմից լռություն է տիրում, չկա կոնկրետ հայտարարություն կամ առաջարկ:

— Ես չէի ասի, որ իրանական կողմից մենք դիրքորոշման ականատես չենք, ճիշտ է, մի որոշ ժամանակ կար պասիվություն, բայց առնվազն վերջին ամսվա ընթացքում այդ պասիվությունը կոտրվել է, եւ իրանական կողմից ամենատարբեր մակարդակի հայտարարություններ ենք լսում: Վերջին շրջանում եղել է հայտարարություն Իրանի հոգեւոր առաջնորդի խորհրդականի կողմից, Իրանի նախագահի, արտգործնախարարի կողմից, եւ բոլոր այդ հայտարարություններում իրենք մի քանի կարեւոր հանգամանք են շեշտադրում` նախ, որ հայ-իրանական սահմանը պետք է անխախտ մնա: Երկրորդ կարեւոր հանգամանքը, որ իրենք շեշտադրում են, դա օտար երկրների ներկայության անթույլատրելիությունն է, իսկ օտար երկրներ ասելով` նրանք  նկատի ունեն Իսրայելը, Միացյալ Նահանգները, Արեւմուտքը: Ինչպես նախկինում, այնպես էլ հիմա, շարունակում են շեշտը դնել նրա վրա, որ տարածաշրջանի խնդիրները պետք է լուծվեն տարածաշրջանի երկրների երկխոսության եւ համագործակցության միջոցով: Իրանի շահն այստեղ այն է, որ տարածաշրջանային հարցերը, տվյալ դեպքում՝ արցախյան հակամարտությունը, Հայաստան-Ադրբեջան հարաբերությունների կարգավորումն ավելի շուտ լուծվեն տարածաշրջանային մեխանիզմների եւ ոչ թե արեւմտյան կամ ամերիկյան նախաձեռնությունների միջոցով: Իրանի դիրքորոշումը հիմնված է օտարների ներկայությունը բացառելու, տարածաշրջանային համագործակցության եւ հայ-իրանական սահմանի անխախտելիության վրա: Սա այն դիրքորոշումն է, որը վերջին երեք տարիներին լսում ենք Իրանից, եւ որը մինչեւ հիմա փոփոխության չի ենթարկվել:

«ԶԱՆԳԵԶՈՒՐՅԱՆ ՄԻՋԱՆՑՔԸ» ՇԱՏ ՀԱՃԱԽ ԱՆՎԱՆՈՒՄ ԵՆ «ԻՐԱՆԻ ՄԱՍՆԱՏՄԱՆ ԲԱՆԱԼԻ»

— Այս համատեքստում որեւէ պարագայում, ինչ-որ շահեր հաշվի առնելով` Իրանը կհանդուրժի՞, այսպես կոչված, «Զանգեզուրյան միջանցքի»  կյանքի կոչվելը:

— «Զանգեզուրի միջանցքն» Իրանն առաջին հերթին իր համար սպառնալիք է համարում մի քանի համատեքստում: Նախ, իրենք դա դիտարկում են որպես հայ-իրանական սահմանը կտրելու փորձ, ինչը իրենց համար նշանակելու է հյուսիսում Հայաստան անունով հարեւան չունենալ, շրջափակված լինել թյուրքական աշխարհով, դա էլ իրենց համար նշանակում է կախվածություն Ադրբեջանից ու Թուրքիայից երթուղիների հարցում: Բացի այդ, անմիջական վտանգ է ստեղծվում Իրանի թյուրքախոս նահանգների համար, որովհետեւ Իրանում համոզված են, որ Թուրքիան Օսմանյան կայսրությունը վերականգնելու եւ նոր թուրքական աշխարհ ստեղծելու, թուրքական աշխարհը միավորելու քաղաքականություն է առաջ տանում, որի մեջ մտնում է նաեւ Իրանի հյուսիսարեւմտյան շրջանները: Իրենք «Զանգեզուրյան միջանցքը» շատ հաճախ անվանում են «Իրանի մասնատման բանալի»: Իրենց համար սա անընդունելի է` թե՛ Իրանի տարածքային ամբողջականությանը սպառնալու, թե՛ երթուղիների տեսանկյունից, մյուս կողմից, քանի որ Իրանն է ապահովում Նախիջեւան-Ադրբեջան կապը, չի ցանկանում կորցնել այդ դերը, որը նաեւ Իրանին լծակներ է տալիս Ադրբեջանի նկատմամբ: Հետեւաբար Իրանի համար սա անցանկալի նախագիծ է: Իհարկե, լինում են հայտարարություններ, թե սա Իրանի համար եւս նպաստավոր կլինի, բայց Իրանում գերակշռող կարծիքն այն է, որ սա ենթադրելու է այն, որ տարածաշրջանում իր դիրքերն է ամրապնդելու ՆԱՏՕ-ն: Սա իրենք նաեւ դիտարկում են` որպես Իրանի շրջափակման ծրագիր: Իրանի հոգեւոր առաջնորդի խորհրդականի վերջին հոդվածը հենց այդ մասին էր ահազանգում, իրենք Ռուսաստանին կոչ էին անում ավելի զգոն լինել Հարավային Կովկասի նկատմամբ, որպեսզի այն եւս չդառնա հակաիրանական ու հակառուսական կենտրոն, որտեղ ներկայություն կունենա ՆԱՏՕ-ն, որը կձգտի ընդլայվել դեպի Կասպից ծով եւ Հյուսիսային Կովկաս: Իսկ ապաշրջափակման համատեքստում Իրանում ավելի շատ կարեւորում են Նախիջեւանի տարածքով երկաթուղու գործարկումը: Սա իրենց համար այդ ապաշրջափակման նախագծում ցանկալի տարբերակ է, որպեսզի վերագործարկվի Նախիջեւանի տարածքով երկաթուղին, եւ իրենք կարողանան Նախիջեւան-Հայաստան-Վրաստան երկաթուղային կապ ունենալ: Պաշտոնապես իրենք նաեւ դեմ չեն արտահայտվում, որ Հայաստանի տարածքով էլ ճանապարհներ տրվեն Նախիջեւան-Ադրբեջան կապով, բայց իրենք շեշտադրում են, որ այդ ճանապարհները պետք է լինեն հայկական կողմի ամբողջական վերահսկողության տակ` առանց ՀՀ տարածքային ամբողջականության խախտման:

Ս. ԱՍԱՏՐՅԱՆ